Από το διήμερο – εφήμερο πέρασμα (κατ ευφημισμόν) «προς τιμήν του Μιχάλη Χαραλαμπίδη» από μια ετερόκλητη συνάθροιση ακόμα και αρνητών του, ελάχιστα δόθηκαν στην δημοσιότητα. Με έκπληξη είδα και την καταληκτική παράγραφο από την παρέμβαση του Θεόδωρου Παντούλα, φιλόλογου και νεοελληνιστή. Ο Μ. Χ. πρωτοδημοσίευσε κείμενο το 2007 για την προσφορά του Βησσαρίωνα και ο Θ. Π. δήλωσε την διαφωνία του στο παραπάνω αναφερόμενο διήμερο. Τον κατηγορεί ως εξωμότη, ότι ήθελε σταυροφορίες, για καιροσκοπισμό κλπ.
Αποτελεί έκπληξη γιατί εκφράζει την άποψή του μετά τον θάνατο του Μ. Χ.. Είχα συνοδεύσει τον Μ. Χ. περισσότερες από μια φορές για εκδηλώσεις στην Χαλκίδα και δεν μου είχε υποπέσει στην αντίληψη αυτή η διαφωνία. Επίσης, είναι παράδοξο να το ανακοινώνει και χωρίς καμία τεκμηρίωση σε μια συνάντηση κουρελού. Όσο ζούσε ο εκλιπών τον αναζήτησαν για φωτογράφιση, ως δείγμα συγγενικών ιδεών και μιας κολακείας αφηρημένης πιστότητας. Τόσα χρόνια ποιος ήταν ο φόβος απόκρυψης αυτής της άποψής του; Τουλάχιστον ο Νατσιός εκφράστηκε το 2016.
Ο Μ. Χ. δεν υπήρξε δέσμιος αναγωγισμού του μερικού, άμεσου, εμπειρικού σε στεγανά προεγκατεστημένων θεωρητικών, θρησκευτικών, των κυρίαρχα προσφερόμενων διανοητικών συστημάτων. Δόμησε μια σκέψη χωρίς εξαπλούστευση παρωχημένων κριτηρίων και αρνήθηκε χαμηλές σταθερές. Αυτό διακρίνεται και στην αξιολόγηση του Βησσαρίωνα. Για το άλμα και την συμπληρωματικότητα αυτού του θρησκευτικού ηγέτη στο ευρύ πεδίο ευθύνης απέναντι στις ιστορικές συνθήκες του Ελληνισμού ως δρών υποκείμενο ή πρωταγωνιστής. Η ουσία της πράξης του Βησσαρίωνα δεν μπορεί να κατανοηθεί αποκλειστικά εντός ενός ορίζοντα της θρησκείας. Δεν μπορεί να κριθεί με περιοριστικούς μη ιστορικούς και συνεπικαιρικούς μονολιθισμούς.
Ο Μ. Χ. δεν έκανε θεολογία, ούτε δογματική. Ερεύνησε αναλογίες, ωφελιμότητες πώς και πόσο αξιοποίησε την θρησκευτική θέση του ο Βησσαρίων για να ανοίξει ρωγμές και δρόμους. Όσοι θέλουν περιορισμένη την ταυτότητα του Βησσαρίωνα στα όρια των τυπικών ιερατικών του καθηκόντων πρέπει να γνωρίζουν ότι, από όποια θέση (μικρής ή μεγάλης ισχύος), τα υπερέβη, τα έκανε προς επίτευξη όχι επιμέρους σκοπών. Η μεγαλοσύνη του καταδείχνεται από την αναζήτηση του καθολικού ανθρώπινου συμφέροντος. Ανάγνωσε ευρύτερες διαστάσεις του παρόντος, τις στιγμές μετάβασης και παρενέβη με ευθύνη ανθρωπισμού, με την αγάπη του για τον Ελληνισμό και την βιωσιμότητά του μπροστά στην Ανατολική βαρβαρότητα. Πρέπει όσοι του κάνουν κριτική να σκεφθούν ποιος σκοπός υπερέχει και ποια η ενδεδειγμένη μέθοδος. Διαφορετικά ο καταγγελτισμός, η αποταμίευση αμφισβητήσεων, καταντά ναρκισσιστική απόλαυση μηδενικής αποτελεσματικότητας.
Το λάθος των δυο επικριτών, που προανέφερα, έγκειται στην αποδοκιμασία του ευρύτερου πολιτισμικού έργου του και του πολιτικού βάθους της σκέψης του. Ο Βησσαρίων ήταν έξυπνος διαχειριστής δεδομένων. Ήταν άνθρωπος των βιβλίων, των βιβλιοθηκών, της γνώσης και εκπαίδευσης. Ο Θ. Π., ως άνθρωπος και αυτός των βιβλίων, των εκδόσεων πρέπει να αντιληφθεί το τι κάνουν οι άνθρωποι αυτοί σε περιόδους κρίσης, προς μια έξοδο και αναζήτηση δρόμων αναγέννησης, μεταβάσεων. Είναι η γνώση, οι ιδέες διαφυγής προς τα εμπρός, αυτό που αναζήτησε και έπραξε στους χρόνους του ο Βησσαρίων. Κρίθηκε για την έγνοια του για τον Ελληνισμό και την συμβολή του στην Αναγέννηση, στον Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό.
Αντί εισαγωγής στο βιβλίο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ο Μ. Χ. τιτλοφορεί το κείμενο ως «Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ / Πόλεις – Περιφέρειες - Ιστορία - Ποιότητα - Ανανέωση - Παγκοσμιοποίηση - Ευρώπη». Στον πρόλογο του νέου βιβλίου ΝΕΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ γράφει: «Το βιβλίο … θέλει να απεγκλωβίσει το σύστημα Ελλάδα από τις θεμελιοκρατικές υπερειδικεύσεις, τις εφήμερες μόδες και τους διανοητικούς επαρχιωτισμούς. Η πραγματικότητα βρίσκεται στις ιδέες. Όταν δε τις έχεις, ο ένυλος και άυλος κόσμος σου, η οικονομία σου, η επιχειρηματικότητά σου είναι φτωχές. Εν αρχή ήν η παιδεία και ο λόγος. Η μορφωτική αλλαγή. Εν αρχή ήν η βίβλος, η Μυριόβιβλος του Φωτίου και οι βιβλιοθήκες του Βησσαρίωνα. Θεμελιώδης προϋπόθεση για το πέρασμα από τους εισοδηματίες στους παραγωγούς. Από το εισοδηματικό στο παραγωγικό πρότυπο». Και από το κείμενο: «Η μεταβατικότητα της σημερινής περιόδου στην γεωοικονομική, γεωπολιτική σφαίρα, στις αλλαγές του θεσμικού, εργασιακού και παραγωγικού χάρτη, η αναγκαιότητα νέων απαντήσεων και στρατηγικών, καθιστούν τον Βησσαρίωνα ιδιαίτερα επίκαιρο και σύγχρονο». Και αναλυτικά παρουσιάζει τα πεδία της δικής μας σύγχρονης συνάντησης μαζί του: των πόλεων, της πολυκεντρικότητας, της χρήσης τυπογραφίας - τεχνολογίας, βιβλία «για να βρουν οι Έλληνες την φωνή τους», όπως έλεγε, της πολιτικής και της Ευρώπης – τον απασχολούσε περισσότερο και από τα δογματικά η σωτηρία της Ελλάδας, ότι ήταν απαιτητή μια καλά αρθρωμένη πολιτική διεθνών συμμαχιών.
Έχει ισχύ αυτό που είπε ο Πωλ Βαλερύ: η ιστορία έχει σημασία μόνο για αυτόν που έχει στραμμένο το βλέμμα του στο μέλλον. Η Μνήμη και το Σχέδιο, το μεγάλο άλμα στην πολιτική σκέψη του Μ. Χ. απαίτησε απόρριψη στερεοτύπων και της παλιάς σκουριάς της κομματοκρατικής αντιεκπαίδευσης, τεκμηρίωση εκτιμήσεων για πρόσωπα και γεγονότα. Το έργο του πολυσχιδές, σε πολλά γνωστικά πεδία, έκφρασε πάνω από όλα μια ηθική της σκέψης.
Για τον Βησσαρίωνα λίγες λέξεις για ένα από τα πολλά συνλειτουργικά της δράσης του. Εδώ σε εμάς, στα Εξαμίλια Κορινθίας πρότεινε την ίδρυση μιας νέας πόλης - αντίσταση στην οθωμανική βαρβαρότητα. Η Καθηγήτρια Χρύσα Μαλτέζου έκανε γνωστή την ιδέα του μαζί με την Άννα Νοταρά Παλαιολογίνα για την δημιουργία μιας πόλης στο Monteauto της Τοσκάνης. «Ο συντάκτης του συνταγματικού χάρτη της υπό ίδρυση αυτοδιοικούμενης Ελληνικής Πολιτείας στο Monteauto ήταν ο Βησσαρίων». Για να καταλάβουμε τα μεγέθη ευρύτητας οριζόντων από διανοητικές κορυφές και της μικρής πολιτικής θέας αυτών που τον κατηγορούν.
…..
Γρηγόρης Κλαδούχος – Ξυλόκαστρο Κορινθίας – 6 Απριλίου 2025
