Το βιβλίο του αγαπητού Αντώνη είναι καταρχάς ένα βιβλίο υψηλού ρίσκου. Σε εποχή ΑΝΤΙΣΧΕΣΗΣ μιλά τρυφερά για το ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ αλλά και για το ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ, ως απόρροια του σχετίζεσθαι. Έτσι συνιστά μια προσπάθεια για ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ. Με άλλα λόγια συνιστά μια επανάσταση τρυφερότητας. Ταυτόχρονα αποτελεί έναυσμα για επαναστοχασμό δύο βασικών ζητημάτων: 1.Για την έννοια του σχετίζεσθαι ως δώρου &
2.Για την έννοια της Αγάπης
Το σημερινό μότο λόγω της βαθιάς επίδρασης του εγκλεισμού και της πανδημίας εποχή φαίνεται ότι είναι το ακόλουθο:
ΌΧΙ Αγκαλιές…ΌΧΙ Φιλιά…
ΜΟΝΟ Αποστάσεις, Λόγια και Χέρια Καθαρά!!
Συνοδευόμενο με το μότο του μεταμοντερνισμού: «Everything goes», δηλαδή όλα επιτρέπονται!
Το φαίνεσθαι κυριαρχεί πάνω στο είναι. Η κυριαρχία της αξίας του φαίνεσθαι απέναντι στο είναι αποτελεί απόδειξη της ξηρασίας των καιρών, όπως λένε και οι ποιητές. Εικόνα μόνο, ουσία καμία! Το εύκολο που μας βολεύει. Το γρήγορο, το ρηχό και το επιφανειακό των σχέσεων. Η αβάσταχτη ελαφρότητα της απερισκεψίας. Το φθηνό και το έτοιμο που ανόητα μας καθηλώνει.
Όλα αυτά οδηγούν τόσο στο κενό και στην έλλειψη νοήματος και σκοπού του σύγχρονου ανθρώπου, όσο και στη φθορά και στην αλλοτρίωση τόσο του εαυτού όσο και της σύγχρονης κοινωνίας.
Σ’ έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχεί η υποκρισία του φαίνεσθαι, μέσα από τον συντριπτικό καταιγισμό εικόνων, πληροφοριών, ήχων, το ουσιαστικά πραγματικό, το αυθεντικά αληθινό, το μοναδικά όμορφο, καθίσταται αόρατο στα μάτια και απροσπέλαστο στα αυτιά.
Η έννοια της Αγάπης
Είναι μια έννοια με πολλές διαστάσεις και ερμηνείες. Η αγάπη όμως, από επιστημονική πλευρά, δεν έχει μελετηθεί. Ένας επαναστοχασμός πάνω στις σχέσεις, στην Αγάπη και τον Έρωτα προσφέρει ίσως μία άλλη πιο διαλεκτική θέαση του κόσμου, «εκεί-έξω» μας και του εαυτού, «εδώ-μέσα» μας.
Είναι αβάστακτα σκληρό το να μη σε ακούν! Ο καθένας καλύπτει αυτή την ανάγκη μας με διαφορετικό τρόπο. Όμως σε ένα βαθμό η ροπή προς τη μοναξιά οφείλεται στο γεγονός ότι έχουμε πληγωθεί, επειδή δε μας έχουν ακούσει και στηρίζεται σε μια μεγάλη αυταπάτη : την αυταπάτη της αυτοδυναμίας(και κυριαρχίας). Όταν δεν μοιραζόμαστε τις σκέψεις μας νιώθουμε μειονεκτικά, όχι μόνο επειδή αισθανόμαστε λιγότερο αυθεντικοί και λιγότερο ολοκληρωμένοι, αλλά κι επειδή αυτές οι σκέψεις μας κατατρώγουν ανελέητα. Βιώνουμε μια συνεχή σπατάλη ενέργειας που σιγά σιγά μας φθείρει. Η αίσθηση ότι δεν μας καταλαβαίνουν είναι μια από τις πιο επώδυνες ανθρώπινες εμπειρίες. Το να μην μας εκτιμούν και να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας, μειώνει τη ζωτικότητά μας και μας κάνει να νοιώθουμε λιγότερο ζωντανοί. (Nichols, M, 2005).
Ο Γιάλομ στο βιβλίο του «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» μας λέει ότι περισσότερο ερωτευόμαστε τον ίδιο τον πόθο από το αντικείμενο του. Και συνεχίζει αναφέροντας ότι:
«Σίγουρα η ιδέα τού να ερωτεύεσαι παρουσιάζεται ως ένα υπέροχο συναίσθημα στη λογοτεχνία και στις ταινίες. Μόνο που συνήθως δεν διαρκεί. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μετατρέψουμε τον έρωτα σε μια πιο «αξιοπρεπή» αγάπη: να αγαπάμε τον άλλο όπως είναι και όχι όπως τον ονειρευόμαστε».
Η αγάπη είναι ένας τρόπος ύπαρξης, μια «προσφορά»! Η αγάπη είναι ένας τρόπος να συνυπάρχουμε σε μία σχέση. Έτσι αγάπη είναι η ένωση με προϋπόθεση την ανεξαρτησία και την αυτοτέλεια και των δύο!(Erich Fromm)
Η αγάπη ορίζεται όχι ως ένα δυνατό και έντονο συναίσθημα, έναν έντονο συναισθηματικό δεσμό ή μια συναισθηματική κατάσταση, αλλά ως ένας ενεργός προσανατολισμός στη ζωή. Η αγάπη αφορά στη δυνατότητα να μπορέσουμε να προσφέρουμε χωρίς να περιμένουμε ανταλλάγματα για την προσφορά μας.
Η αυθεντική Αγάπη δεν διαθέτει κτητικότητα, δεν βάζει στεγανά και όρους, δεν απαιτεί ανταπόδοση και το κυριότερο προσφέρει Ελευθερία!
Η Βιρτζίνια Σατίρ η σημαντική συστημική οικογενειακή θεραπεύτρια αναφέρει ότι συν-αισθήματα αξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα, που αναγνωρίζονται οι ατομικές διάφορες, εκφράζεται ανοιχτά η αγάπη μεταξύ των συντρόφων, τα λάθη χρησιμοποιούνται ως μάθημα, η επικοινωνία είναι ανοιχτή και οι κανόνες ελαστικοί, αναπτύσσεται η υπευθυνότητα και εφαρμόζεται στην πράξη η τιμιότητα. Η αγάπη δεν είναι ανάγκη.
Από την άλλη η βασική συνθήκη της νευρωτικής αγάπης, μας λέει ο Έριχ Φρόμ, έγκειται στο γεγονός ότι ο ένας ή και αμφότεροι οι «ερωτευμένοι» σύντροφοι έχουν παραμείνει προσκολλημένοι σε μια γονική φιγούρα και μεταβιβάζουν τα αισθήματα, τις προσδοκίες και τους φόβους που είχαν άλλοτε απέναντι στον πατέρα ή τη μητέρα τους στο πρόσωπο που αγαπούν τώρα, στην ενήλικη ζωή τους.
Τεράστια η διαφορά ανάμεσα στην αγάπη και στην εξάρτηση! Όπως αναφέρουν οι έρευνες των ψυχολόγων είναι πολύ σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι η υγιής συντροφική αγάπη αφορά ανθρώπους, οι οποίοι έχουν δουλέψει με τον εαυτό τους και δεν εμπίπτουν σε περιπτώσεις εξάρτησης, δηλαδή με άλλα λόγια στην αγάπη υπάρχουν δύο προσωπικότητες οι οποίες καλλιεργούνται και εξελίσσονται ταυτόχρονα και ο ένας βοηθά στην εξέλιξη και στην πρόοδο του άλλου.
Στη σύγχρονη εμπορευματική κοινωνία, επειδή απασχολούμαστε τόσο πολύ και κυρίως με την ιδιοκτησία, το κέρδος και το συμφέρον, η τάση για κτητική αγάπη και για κυριαρχία δημιουργούν ένα τόσο έντονο δεσμό ανάμεσα στο ζευγάρι, ώστε να ονομάζουμε αγάπη πολλά πράγματα που δεν είναι. Και αυτό μας βασανίζει τελικά.
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι συχνά έχουμε φορέσει τον μανδύα της αγάπης σε σχέσεις συμφέροντος, π.χ.« σ’ αγαπώ αν κάνεις κάτι για μένα», σε σχέσεις εξουσίας, π.χ. «σ’ αγαπώ αν με υπακούς», σε σχέσεις υποχρέωσης, π.χ. «σ’ αγαπώ επειδή έτσι πρέπει». Αυτές όμως είναι μορφές ψεύτο-αγάπης ή απομίμηση αγάπης.. Η ψεύτικη ανάγκη για κυριαρχία και έλεγχο μας κάνει να αισθανόμαστε θυμωμένοι, εξαντλημένοι, ανήσυχοι ή καταθλιπτικοί. Και όλοι μας κάποτε, καλούμαστε να επιλέξουμε ποιαν αγάπη αντέχουμε, ποια θέλουμε και ποιαν όχι.
Συνεπώς δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα για την αγάπη, καθώς έχουμε μπερδέψει την αγάπη ορίζοντάς τη με έννοιες που δεν ανταποκρίνονται στην αληθινή της φύση
Αγάπη σημαίνει να φροντίζει κανείς στην πράξη για την καλυτέρευση της ζωής και την ανάπτυξη του άλλου.
Η Βιρτζίνια Σατίρ, η σημαντική συστημική οικογενειακή θεραπεύτρια μας υπενθυμίζει με έμφαση τις πέντε ελευθερίες που προάγουν το σχετίζεσθαι και τους στόχους για τον εαυτό κάθε συντροφικού ζευγαριού: Στο βιβλίο της Ανθρώπινη Επικοινωνία(Making Contact) οι Πέντε Ελευθερίες, βοηθούν τον άνθρωπο να συνδεθεί με τον εαυτό του στο «εδώ και τώρα» και να δει καθαρά τις δημιουργικές επιλογές που έχει στη διάθεσή του ανά πάσα στιγμή:
Η ελευθερία να βλέπουμε και να ακούμε αυτό που υπάρχει κι όχι αυτό που θα «έπρεπε» να υπάρχει, αυτό που υπήρχε ή που θα υπάρξει.
Η ελευθερία να λέει κανείς αυτό που αισθάνεται και σκέφτεται, κι όχι αυτό που θα «έπρεπε» να αισθάνεται και να σκέφτεται.
Η ελευθερία να αισθάνεται κανείς αυτό που αισθάνεται κι όχι αυτό που θα «έπρεπε» να αισθάνεται.
Η ελευθερία να ζητάει κανείς αυτό που θέλει κι όχι να περιμένει πάντα την άδεια να το ζητήσει.
Η ελευθερία να διακινδυνεύει κανείς για λογαριασμό του αντί να προτιμά την ασφάλεια της αδράνειας και να μην «ταράζει τα νερά».
Με ένα διαφορετικό τρόπο (δηλαδή μη ψυχαναλυτικό) και λεξιλόγιο αλλά και για την αντιμετώπιση των αγχωτικών καταστάσεων η Σατίρ καταλήγει στο τρίπτυχο: ακούω (τις ανάγκες και επιθυμίες), προτείνω (δραστηριότητες τέτοιες που να οδηγούν σε ανάπτυξη), συνοδεύω (στο δρόμο προς τη γνώση), έτσι ώστε τα υποκείμενα να αισθάνονται ασφάλεια απέναντι στα άγχη και τις ενοχές που κουβαλούν.
Σύμφωνα με την συστημική λογική της Σατίρ o «άνθρωπος (άρα και ο σύντροφος και ο γονιός και ο εκπαιδευτικός και ευρύτερα κάθε ΠΚ) πρέπει να είναι παρών, να ενισχύει δίχως να υποκαθιστά, να προτείνει δίχως να κατευθύνει, να συνοδεύει δίχως να παραβιάζει» και να σχετίζεται με τη δυναμική διεργασία κατανόησης του εαυτού μας (αυτογνωσία) και των εμπειριών μας.
Στόχοι για τον εαυτό μου(για μια σχέση αγάπης): Θέλω να σε αγαπώ χωρίς να πιάνομαι σφιχτά από σένα,
να σε εκτιμώ χωρίς να σε κριτικάρω,
να έρχομαι κοντά σου χωρίς να εισβάλλω στη ζωή σου,
να σε προσκαλώ χωρίς να απαιτώ,
να φεύγω από κοντά σου χωρίς αίσθημα ενοχής,
να σε κρίνω χωρίς να σε επικρίνω,
να σε βοηθώ χωρίς να σε προσβάλλω.
Αν μπορώ να έχω τα ίδια και από σένα
τότε μπορούμε πραγματικά να συναντηθούμε
και να εμπλουτίσουμε ο ένας τον άλλο. .(Β.Σατίρ)
Συνεπώς για να πραγματοποιηθεί σχέση και επαφή απαιτούνται δυο πρόσωπα και τρία μέρη. Το κάθε πρόσωπο να είναι σε επαφή με τον εαυτό του και με τον άλλο.
Το βαθύτερο σκεπτικό της Σατιρ: Πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν, όταν ήταν παιδιά, να μάθουν να κρύβουν πολύ επιδέξια τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονέων τους και να «κερδίσουν» την αγάπη τους. Ως ενήλικες μπορεί να κυνηγούν την επιτυχία, έχουν όμως ταυτόχρονα μια υποβόσκουσα αίσθηση ότι δεν αξίζουν τίποτα. Χωρίς ποτέ να τους επιτραπεί να εκφράσουν τα πραγματικά τους συναισθήματα, και έχοντας χάσει την επαφή με τον αληθινό τους εαυτό, εκδραματίζουν τα καταπιεσμένα συναισθήματά τους με επεισόδια κατάθλιψης ή καταναγκαστικής συμπεριφοράς, ή ακόμα και με ιδέες μεγαλείου.
Στη συνέχεια, με τη σειρά τους, μεταφέρουν αυτήν την κληρονομιά της καταπίεσης στα δικά τους παιδιά.
Έτσι η Σατιρ μας λέει ότι xρειαζόμαστε 4 αγκαλιές την ημέρα για να επιβιώσουμε, 8 αγκαλιές την ημέρα για να συντηρηθούμε και 12 αγκαλιές την ημέρα για να αναπτυχθούμε! Με άλλα λόγια η αγκαλιά είναι η πιο αυθεντική μορφή επικοινωνίας και είναι ένας τρόπος για να συνδεθούμε στο βαθύτερο επίπεδο με έναν άλλο άνθρωπο και να δείξουμε ενσυναίσθηση και νοιάξιμο!
Παραφράζοντας λίγο την Σατίρ που αναφέρει: «Μπορούμε να μελετήσουμε τις σχέσεις και την οικογένεια για να καταλάβουμε τον κόσμο. Θέματα όπως η εξουσία, η οικειότητα, η αυτονομία, η εμπιστοσύνη και οι ικανότητες επικοινωνίας αποτελούν ζωτικά σημεία, στα οποία βασίζεται ο τρόπος που ζούμε σε τούτον τον κόσμο. Να αλλάξω τον κόσμο σημαίνει ν’ αλλάξω την σχέση και την οικογένεια». (Απόσπασμα από το βιβλίο της Βιρτζίνια Σατίρ «Πλάθοντας ανθρώπους» εκδόσεις Κέρδος).
Η διάσημη θεραπεύτρια Βιρτζίνια Σατίρ μας εξηγεί τι περιπτώσεις έβλεπε ως οικογενειακή σύμβουλος:
Όσα χρόνια εργαζόμουν ως οικογενειακή θεραπεύτρια έβλεπα να ξεπετάγονται ολοένα μπροστά μου τέσσερις πλευρές της οικογενειακής ζωής:
1)Τα συναισθηματικά και οι ιδέες που έχει κανείς για τον εαυτό του, αυτό που ονομάζω αυτοεκτίμηση.
2)Οι τρόποι, με τους οποίους τα άτομα συνεννούνται μεταξύ τους, αυτό που ονομάζω επικοινωνία.
3)Οι κανόνες που δέχονται τα άτομα για το πώς πρέπει να αισθάνονται και να ενεργούν και που σιγά σιγά εξελίσσονται σε αυτό που αποκαλώ σύστημα επικοινωνίας.
4)Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται μεταξύ τους και με τους εκτός της οικογένειας θεσμοθετημένους οργανισμούς και που ονομάζω δεσμό με την κοινωνία.
Oποιοδήποτε πρόβλημα και αν οδηγούσε στην αρχή μια οικογένεια(ή ένα ζευγάρι θα προσθέταμε εμείς) στο γραφείο μου-η άπιστη σύζυγος, η εγκληματική κόρη, ο σχιζοφρενικός γιος- , δεν αργούσα να ανακαλύψω ότι χρειαζόταν την ίδια συνταγή. Για να ανακουφιστούν από το πόνο, έπρεπε να βρεθεί τρόπος να αλλάξουν αυτοί οι τέσσερις βασικοί συντελεστές.
Σ’ όλες αυτές τις διαταραγμένες οικογένειες(ή σχέσεις, θα συμπληρώναμε εμείς) παρατήρησα πως:
Η αυτοεκτίμηση βρισκόταν σε χαμηλά επίπεδα.
Η επικοινωνία ήταν έμμεση, αόριστη και όχι πραγματικά ειλικρινής.
Οι κανόνες ήταν άκαμπτοι, απάνθρωποι, δεν επιδέχοταν διαπραγμάτευση και δεν άλλαζαν.
Ο δεσμός με την κοινωνία ήταν γεμάτος φόβο, επικρίσεις και συμβιβασμούς.
Είχα τη χαρά να γνωρίσω και οικογένειες σχετικά αδιατάρακτες, ιδίως στα εργαστήριά μου, όπου οι οικογένειες ανέπτυσσαν το παιδαγωγικό δυναμικό τους.
Σ’ αυτές τις παιδαγωγικές , τις γεμάτες ζωή οικογένειες, συναντώ διαρκώς ένα διαφορετικό διάγραμμα:
H αυτοεκτίμηση βρίσκεται σε ανώτερα επίπεδα.
Η επικοινωνία γίνεται άμεσα, καθαρά , με ακρίβεια και ειλικρίνεια.
Οι κανόνες είναι εύκαμπτοι, ανθρώπινοι, προσφυείς και επιδέχονται αλλαγές.
Ο δεσμός με την κοινωνία είναι πολύπλευρος, ελπιδοφόρος και βασίζεται στην επιλογή.
Ας αγκαλιαζόμαστε και αγαπιόμαστε περισσότερο, κάνει καλό!
Ακούμε, αισθανόμαστε, κατανοούμε, βιώνουμε, στοχαζόμαστε, ανταποκρινόμαστε και προάγουμε την δυναμική διεργασία του ζείν.
Να αντικαταστήσουμε το κλασσικό Καρτεσιανό επιστημονικό παράδειγμα που βασίζεται στο ατομοκεντρικό μότο-σύνθημα «Σκέφτομαι άρα υπάρχω» και ενδυναμώνει τον εγωκεντρικό ναρκισσισμό, με το νέο επιστημολογικό υπόδειγμα, «Σχετίζομαι άρα υπάρχω», που ενδυναμώνει τον ολοκληρωμένο και διαφοροποιημένο άνθρωπο.
Χρειάζεται προσωπική εγρήγορση και συλλογικός αγώνας για την πραγμάτωση των στόχων μας: Εξανθρωπισμός κοινωνίας! Κοινωνικοποίηση ανθρώπου! Να Ζούμε χωρίς να προσποιούμαστε….Να Αγαπάμε χωρίς να εξαρτόμαστε…..Να Ακούμε χωρίς να επικρίνουμε…..και να Μιλάμε χωρίς να πληγώνουμε και να προσβάλλουμε!!
Σας ευχαριστώ πολύ!
Καλοτάξιδο το βιβλίο του αγαπητού Αντώνη!
ΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Σατίρ Βιρτζίνια, (2008) Πλάθοντας ανθρώπους, Κέδρος.
Σατίρ Βιρτζίνια, (1998), Κατανόησε τον εαυτό σου, Δίοδος
Σατίρ Βιρτζίνια, (1997), Τα πολλά σου πρόσωπα, Δίοδος
Σατίρ Βιρτζίνια, (1995) ,Ανθρώπινη επικοινωνία, Δίοδος
Φρόμ Έριχ, 1978, Η Τέχνη της Αγάπης, εκδ. Μπουκουμάνης.
ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Illouz Eva, (2021), «Το τέλος του έρωτα», μετάφραση: Διονύσης Παπαδουκάκης, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Illouz Eva, (2017), Ψυχρή Τρυφερότητα, Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού, εκδ. Opposito.
Μπάουμαν Ζύγκμουντ, (2006), Ρευστή αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρωπίνων δεσμών, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα.
