*
του ΚΩΣΤΑ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, όλα τα κράτη της Δύσεως και κατ’ εξοχήν οι ΗΠΑ περιήλθαν υπό την κυριαρχία μιας αλαζονικής ολιγαρχίας, με τους πολιτικούς να γίνονται, ο ένας μετά τον άλλο, υποτελείς της και τους λαούς απλώς να αγωνιούν για τον επιούσιο, να πληρώνουν φόρους και να τρέμουν το αύριο.
«Από τότε που το κράτος έπεσε στην εξουσία και την κυριαρχία λίγων ισχυρών ανδρών, οι βασιλιάδες και οι κυβερνήσεις έγιναν υποτελείς και οι λαοί και τα έθνη απλώς πληρώνουν φόρους. Όλοι οι υπόλοιποι, όσο δραστήριοι και άξιοι και αν είναι, είτε ευγενείς είτε πληβείοι, συγκροτούμε έναν όχλο χωρίς επιρροή, χωρίς βάρος, υποταγμένοι σε αυτούς στους οποίους, σε ένα ελεύθερο κράτος, θα ήμασταν αντικείμενο φόβου»
Αυτό το απόσπασμα δεν προέρχεται από μια πρόσφατη ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ ή της Μαρίν Λεπέν, αλλά από τον Ρωμαίο συγγραφέα Σαλλούστιο (Η συνωμοσία του Κατιλίνα, 20). Μπορεί η δεξιά να έχει εμμονή με τους παραλληλισμούς μεταξύ της τρέχουσας μεταναστευτικής κρίσης και της μετανάστευσης των λαών τον 5ο αιώνα μ.Χ., όμως η εποχή μας δεν θυμίζει τόσο την ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όσο την παρακμάζουσα Ρωμαϊκή Δημοκρατία του 1ου αιώνα π.Χ., που έζησε ο Σαλλούστιος όταν η Ρώμη βυθιζόταν στην διαφθορά, την εξαθλίωση, την ανεργία, την μαζική μετανάστευση, την διάλυση της οικογένειας, απώλεια ταυτότητας, την δημογραφική παρακμή, την παγκοσμιοποίηση (μεσογειακή τότε), την υποχώρηση της προγονικής θρησκείας και την έλευση ανατολίτικων λατρειών, για να μην αναφέρουμε τον φιλοσοφικό ηδονισμό, την χρηματοοικονομική κερδοσκοπία, τις ελίτ που απομονώνονταν από την πραγματικότητα, την απολιτική στάση από την πλευρά των μαζών, την βιοτική ανασφάλεια, τους ασύμμετρους πολέμους, την κουλτούρα του «άρτος και θεάματα».
Το πολιτικό σύστημα είχε παραλύσει από τον νεποτισμό, την διαφθορά, τις αναξιόπιστες δικαστικές αρχές και τις φατριακές αντιπαλότητες και ήταν αδύνατες πλέον οποιεσδήποτε σοβαρές μεταρρυθμίσεις χωρίς κίνδυνο εμφυλίου πολέμου, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων να αναβάλλεται διαρκώς. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι οι Ρωμαίοι πολίτες, όπως ακριβώς βλέπουμε σήμερα, αποφάσιζαν σταδιακά να αρνηθούν να συμμετάσχουν σε ένα πολιτικό σύστημα που ευνοούσε σαφώς μια περιορισμένη ελίτ και να γίνονται όλο και πιο δεκτικοί στον λόγο της νέας πολιτικής ομάδας που είναι γνωστή ως populares, ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο.
Η πολιτική ατζέντα εκείνων των λαϊκιστών –που, όπως οι αδερφοί Γράκχοι, ο Κατιλίνας ή ο Κλαύδιος, ήταν μέρος της ελίτ όσο και οι αντίπαλοί τους– ήταν διφορούμενη: από τη μια πλευρά, υπήρχε προφανώς η φιλοδοξία να ανέβουν στην εξουσία και σε πιο προσοδοφόρες θέσεις, κι από την άλλη, το πρόγραμμα που παρουσίαζαν, ήταν ένα εκρηκτικό μείγμα αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, ιδεαλισμού και δημαγωγίας: αναδιανομή της γης προς όφελος των φτωχών, δωρεάν διανομή σιτηρών σε όλους τους πολίτες, αύξηση της εξουσίας για τον λαό, εκδίωξη αλλοδαπών από την πόλη της Ρώμης.
Οι σημερινοί λαϊκιστές προτείνουν επίσης λύσεις που είναι απλοϊκές: χαμηλότεροι φόροι, περισσότερα κοινωνικά επιδόματα, απελάσεις μεταναστών, επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες. Όμως, η πραγματικότητα που επικρατεί στους κρατικούς θεσμούς αποκλείει την δυνατότητα να εφαρμοστούν οι προτάσεις αυτές χωρίς να σημειωθούν σκληρές εσωτερικές συγκρούσεις. Η αυξανόμενη επιρροή των «λαϊκιστών» θα αναγκάσει τα κατεστημένα κόμματα να σχηματίσουν ένα ενιαίο μέτωπο, επιμένοντας σε μια ατζέντα παρακμής, όλο και περισσότερο ακινητοποιώντας τους πολιτικούς θεσμούς, που θα διχάζονται ανάμεσα στην παράλυση και στις αφελείς υπερβολές. Όπως και στην αρχαία Ρώμη, το αποτέλεσμα θα είναι αναπόφευκτο: καθώς οι ανισότητες και δυσλειτουργίες θα αυξάνονται και η φωνή του εκλογικού σώματος θα συνεχίζει να αγνοείται, η αξιοπιστία των πολιτικών θεσμών θα εξαφανίζεται, ωθώντας εξέχοντες οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες να προσχωρούν στον λαϊκισμό για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, εκμεταλλευόμενοι την απελπισία των ψηφοφόρων.
Οι ΗΠΑ (και ολόκληρη η Δύση) βρίσκονται ακριβώς σε αυτή την στιγμή, στην εποχή της ύστερης Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Ψυχραιμία όμως. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει τα προσόντα για να είναι ο πρώτος της Καίσαρας. Είναι μάλλον ένας Κατιλίνας, του οποίου η αποτυχημένη προσπάθεια να αμφισβητήσει την διεφθαρμένη ρωμαϊκή φιλελεύθερη ελίτ τον 1ο αιώνα π.Χ. προηγήθηκε του πραξικοπήματος του πρώτου Ρωμαίου Αυτοκράτορα. Ένας Κατιλίνας που πέτυχε ειρηνικά αυτό που δεν επέτυχε εκείνος, αφού οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ δεν διέθεταν έναν Κικέρωνα.
Ας τολμήσουμε την πρόβλεψη. Η νέα διοίκηση Τραμπ, ως η κυβερνώσα πλέον… αντιπολίτευση των πολιτικών ελίτ, των μέσων ενημέρωσης, των πανεπιστημίων και του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος, με τις εγγενείς αντιφάσεις του προγράμματός του, δεν θα επιτύχει οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή στην ζωή των ανθρώπων. Η αποτυχία του Τραμπ και η συνέχιση, παράλληλα, της αυτοκτονικής κουλτούρας αφύπνισης (γουοκισμός) της φιλελεύθερης αριστεράς, θα επιδεινώσει την απογοήτευση και την οργή των ψηφοφόρων, όπως ακριβώς στην ύστερη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, και για παρόμοιους λόγους. Και τότε, ένας σοβαρός ηγέτης, νεότερος, χωρίς την χυδαιότητα του Τραμπ αλλά πιο ικανός και πιο αδίστακτος μπορεί να γίνει ο πρώτος Καίσαρας της Αμερικανικής Δημοκρατίας.
