*

Με μάζα 4.000.000 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου, ο Τοξότης Α είναι η υπερμεγέθης μελανή οπή που καταλαμβάνει το κέντρο του Γαλαξία μας. Πάνω από 100 δισεκατομμύρια αστέρια περιστρέφονται γύρω του. Μια ακόμη ένδειξη, ίσως, ότι το φως πάντα γητεύεται από το σκοτάδι.

(Η φωτογραφία, πρόσφατη, απεικονίζει τις σπειροειδείς γραμμές του μαγνητικού του πεδίου.)

~.~

Η «στροφή» του Παπαδιαμάντη, η «στροφή» του Καβάφη, η «στροφή» του Παπαγιώργη… Για μια ορισμένη, ρομαντικών καταβολών θα έλεγα, αναγνωστική μερίδα, ο αναπροσανατολισμός ενός συγγραφέα είναι σημάδι ότι αναζήτησε και βρήκε επιτυχώς τον «πραγματικό» εαυτό του. Στην πράξη (αναφέρομαι και στην ωραία ομιλία του παπα-Βαγγέλη Γκανά στο Συμπόσιο της Σκιάθου), συγκυριακοί παράγοντες παίζουν ίσως τον μεγαλύτερο ρόλο.

Η μεγάλη ζήτηση λ.χ. των παπαδιαμαντικών διηγημάτων από τον Τύπο της εποχής, έπαιξε αδιαφιλονίκητα τον κύριο ρόλο στη «στροφή» του Παπαδιαμάντη προς το διήγημα. Τι θα γινόταν αν τα μυθιστορήματά του είχαν παρόμοια ζήτηση και έμενε πιστός στο είδος, δεν το γνωρίζουμε. Θα τον έκανε όμως κάτι τέτοιο «λιγότερο» Παπαδιαμάντη; Προφανώς όχι, θα τον έκανε έναν «άλλο» Παπαδιαμάντη για τον απλό λόγο ότι εαυτός μονότροπος και ενικός δεν υπάρχει. Όπως το δείχνουν τα παραδείγματα των μέγιστων (από τον Σαίξπηρ ώς τον Γκαίτε κι από τον Μπαλζάκ ώς τον Πεσσόα), το εγώ είναι πολυστρώματο, είμαστε με «τα» εγώ μας όπως γράφει ο Παλαμάς.

Κάθε συγγραφέας (και κάθε άνθρωπος…) στέκεται κάθε στιγμή σε μια πολύκλαδη διασταύρωση, οι δυνατότητες που έχει εμπρός του είναι πολλές. Συνήθως παίρνει κανείς τον πιο πολύφερνο δρόμο, τον δρόμο της ειδίκευσης, αυτόν που του υπόσχεται την καλύτερη αποδοχή. Αν ο πολεμογράφος νεαρός Παπαγιώργης είχε παρόμοια επιτυχία με τους ομολόγους του στο εξωτερικό, αν είχε στήλη λ.χ. όχι στο Πλανόδιον αλλά στο Βήμα, δεν θα έμενε πιστός σ’ αυτό το είδος γραφής; Αν δεν είχε κλονιστεί η υγεία του, θα στρεφόταν προς το συναξάρι των προσωπικών παθών; Αν ο Καβάφης είχε αναγνωριστεί με τα ποιήματα που έγραφε ώς τα σαράντα του, θα τα αποκήρυσσε αργότερα; Θα βδελυσσόταν ποτέ τόσο πολύ τον «ρομαντισμό», που όμως, όπως όλα δείχνουν, τόσο πολύ στα νιάτα του αγάπησε;

~.~

Με τη δοκιμασμένη λογική του «λαγού», οι Ολλανδοί δήλωσαν ότι επιτρέπουν απεριόριστη χρήση, ώς βαθιά στο έδαφος της Ρωσσίας, των όπλων με τα οποία εφοδιάζουν το Κίεβο. Σύντομα θα ακολουθήσει πιθανότητα και όλο το υπόλοιπο ΝΑΤΟ, οι αναφορές μιλούν ακόμη και για παράδοση πυραύλων τύπου Τόμαχωκ στους Ουκρανούς, βεληνεκούς 2000 χλμ.

Κανείς θα πει, γιατί όχι; Γιατί να μην μπορεί η εμπόλεμη Ουκρανία να πλήξει τον αντίπαλό της βαθιά στην ενδοχώρα του; Η απάντηση είναι απλή. Διότι η βαθιά ενδοχώρα της Ουκρανίας είναι οι νατοϊκές δυνάμεις και βάσεις πέριξ της. Αναγνωριστικά αεροσκάφη και πλοία, εφοδιοπομπές, κέντρα εκπαίδευσης και μυστικές υπηρεσίες που μετέχουν ευθέως στον πόλεμο, υπάρχουν σε πολλές νατοϊκές χώρες όμορες και μη της Ρωσσίας.

Αν η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να πλήξει μια ρωσσική βάση στα Ουράλια λ.χ., έχει και η Ρωσσία το δικαίωμα να ανταποδώσει ισοπεδώνοντας μια βάση στην Πολωνία ή τη Ρουμανία ή καταρρίπτοντας ένα αμερικανικό αεροσκάφος στη Μαύρη Θάλασσα; Αν υπάρξει σοβαρή επίθεση στο Κρεμλίνο, δικαιούται η Μόσχα να χτυπήσει το Βερολίνο; Αυτά τα ερωτήματα τίθενται και δεν είναι φιλολογικού ενδιαφέροντος.

Έως τώρα Ρωσσία και ΝΑΤΟ είχαν μια άτυπη συμφωνία. Είμαστε μεν σε πόλεμο, αλλά κρατάμε την αντιπαλότητα εντός ορίων. Τώρα τα όρια θολώνουν. Και με τον Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο ανίσχυρο, δεν είναι μόνο οι Ουκρανοί που βλέπουν στην άμεση εμπλοκή του ΝΑΤΟ τη μόνη σανίδα σωτηρίας. Είναι και πολλοί στις δυτικές πρωτεύουσες πρόθυμοι να πάρουν τον ίδιο δρόμο. Αρκεί να δει κανείς την εκτόξευση των πολεμικών δαπανών που ήδη έχει δρομολογηθεί. Τα συμφέροντα είναι τεράστια. Άσε δε που μια αυτοπροκληθείσα «κατάσταση ανάγκης» μπορεί να χρησιμεύσει τα μάλα στον αγώνα κατά του «ειρηνοποιού» Τραμπ. Ή, έστω, να του δέσει πισθάγκωνα τα χέρια.

~.~

Μοντερνισμός και μόδα συμφωνούν: η ομορφιά οφείλει να ’ναι ληξιπρόθεσμη. Τον αιώνα της κατανάλωσης, ο δημιουργός ενός αγαθού με ανθεκτική αισθητική αξία θα έμοιαζε μ’ εκείνον τον εργοστασιάρχη που τα προϊόντα του δεν χαλούν ποτέ – θα χρεοκοπούσε.

~.~

Μέχρι τώρα ξέραμε ότι μπορούν να ενεργοποιήσουν εν αγνοία μας τις κάμερες και τα μικρόφωνα στα κινητά και τις τηλεοράσεις μας και να μας παρακολουθούν ανεντόπιστοι. Αυτά είναι ξεπερασμένα πλέον. Προσεχώς κάθε κρατική ή υποκρατική ή τρομοκρατική ή εγκληματική οργάνωση θα μπορεί να παγιδεύει οποιαδήποτε συσκευή και να τινάζει όποιον θέλει στον αέρα κατά το δοκούν. Η τεχνολογία απελευθερώνει.

~.~

Ήμουν δεν ήμουν έναν χρόνο διδακτορικός φοιτητής στην Κολωνία, τη δεκαετία του 1990, όταν πέτυχα τον βοηθό του Doktorvater μου να ξεφυλλίζει την Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού του Κονδύλη. Το σχόλιό του μ’ αιφνιδίασε: Was für ein schlechtes Buch! Τι κακό βιβλίο! Και ο λόγος; «Δεν έχει ούτε μία υποσημείωση!!»

Το περιστατικό μού έγινε μάθημα. Υπάρχουν λογιώ και λογιώ «έθνη αναγνωστών» και καθένα τους σπεύδει να κρίνει με βάση τις δικές του ανάγκες. Ο Κονδύλης εν προκειμένω, αλλά και σε άλλα του κείμενα, το Ισχύς και Απόφαση κυρίως, όχι μόνο υποσημειώσεις και βιβλιογραφία δεν έχει, αλλά αποφεύγει να αναφέρει ονομαστικά ακόμη και τους συγγραφείς που οφθαλμοφανέστατα σχολιάζει!

Γιατί; Διότι γράφει με τρόπο δοκιμιακό. Το δοκίμιο, το λέει η λέξη, είναι ο στοχασμός που δεν έχει την πρόθεση να εξαντλήσει το θέμα του. Τις υποσημειώσεις και την τεκμηρίωση οι δοκιμιογράφοι τις αποφεύγουν, κάποτε και εντελώς. Οι σημαντικότεροι στοχαστές διαχρονικά έγραφαν και γράφουν έτσι, δοκιμιογραφικά. Οι συμβάσεις του ακαδημαϊκού λόγου είναι πολύ πρόσφατη εξέλιξη, και αφορούν μόνον αυτόν. Και παρότι αναγνωρίζω ότι σε αρκετά πεδία, εκείνο της ιστορίας των ιδεών λ.χ., οι συμβάσεις αυτές είναι ωφέλιμες, δεν είμαι διόλου βέβαιος αν η επικράτησή τους ωφελεί γενικά τη δημιουργική σκέψη.

Τώρα, διαβάζω καταδίκες του Γιανναρά βασισμένες πάνω στην ίδια μομφή, ότι δεν αναφέρει τον τάδε ή τον δείνα φιλόσοφο! Και θυμήθηκα και εκείνον τον κριτικό της FAZ που αποδοκίμασε το Περί μέθης του Παπαγιώργη όταν κυκλοφόρησε στα γερμανικά επειδή ο συγγραφέας δεν είχε περιλάβει στην ανάλυσή του μερικούς περιώνυμους μέθυσους τους οποίους ο κριτικός μας θεωρούσε εκ των ων ουκ άνευ για όποιον αποπειράτο καν να γράψει για το ζήτημα!

Μπορεί να θεωρούμε τα βιβλία του Κονδύλη ή του Γιανναρά ή του Παπαγιώργη κακά, ψυχρά κι ανάποδα, δικαίωμά μας. Αν όντως είναι τέτοια ωστόσο, τότε ασφαλώς όχι επειδή τους λείπει μια υποσημείωση.

~.~

«Νομίζω ότι είναι απολύτως σαφές πλέον πως η ισραηλινή κυβέρνηση του Νετανιάχου κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να προκαλέσει κλιμάκωση της έντασης στην Μέση Ανατολή και ανάμειξη ή αδιάφευκτη εμπλοκή των ΗΠΑ, χωρίς να υπολογίζει καμία μα καμία απολύτως συνέπεια. Στο μεταξύ η πολεμική μηχανή του Ισραήλ μόνο σε μία μέρα, προχτές, σε μία μόνον μέρα, σφαγίασε 558 ανθρώπους στον Λίβανο. Ας μην ακουστεί καν ψίθυρος γιατί κι αυτός θα είναι αντισημιτική προπαγάνδα.

Ακόμα κι ο Leon Panetta, πρώην διευθυντής της CIA, έχει χαρακτηρίσει ανοιχτά τις εκρήξεις των βομβητών ως μορφή τρομοκρατικής επίθεσης. Κι ας έχει κι αυτός επίσης προειδοποιήσει πως όλη αυτή η κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτα μεγαλύτερες, ανεξέλεγκτες και διεθνώς επικίνδυνες, πολεμικές συνέπειες. Καλύτερα να μη μιλάμε διόλου γιατί ό,τι κι αν πούμε θα είναι καθαρά αντισημιτική ρητορική.»

ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ, fb, 26.9.

~.~

Ο πόλεμος των φύλων στις κάλπες. Τα νούμερα είναι εντυπωσιακά: μέχρι και 18 μονάδες προβάδισμα έχει σε ορισμένες δημοσκοπήσεις ο Τραμπ έναντι της Χάρρις μεταξύ ανδρών, ιδίως νέων, ψηφοφόρων. Και αντιστρόφως, η Χάρρις έχει προβάδισμα, μικρότερο, έως και 15 μονάδες μεταξύ γυναικών. Και αυτό δεν έχει να κάνει με το φύλο των υποψηφίων, αν και συμβάλλει κάπως. Ανάλογα ποσοστά βλέπουμε και στην Ευρώπη, στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας λ.χ., οι άντρες ψηφίζουν «δεξιά», οι γυναίκες «αριστερά» (με ό,τι αυτή η εντελώς έωλη διάκριση σήμερα σημαίνει: «δεξιά» ψηφίζουν λ.χ. οι εργάτες και οι άνεργοι, «αριστερά» οι μειονότητες και οι υψηλόμισθοι).

Αν ο δικαιωματισμός και ο φεμινισμός παραμείνουν στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης, δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να δούμε στην κονίστρα και κόμματα ή κινήματα που θα δηλώνουν και επισήμως «μασκουλινικά» και θα έχουν αίτημά τους προγραμματικό ποσοστώσεις υπέρ των ανδρών, λ.χ. στην γυναικοκρατούμενη εκπαίδευση. Το παίγνιο της ισότητας και της δικαιωματολογίας μπορεί να παιχτεί κι ανάποδα.

~.~

Κοίτα ό,τι γράφεις να μοιάζει με λόξυγγα βρέφους: να προξενεί στους πάντες ταυτόχρονα ανησυχία και γλυκασμό. Και να τους είναι αδύνατο να απαλλαγούν από δαύτον, όσο κι αν θέλουν.

(Απ’ την Ποιητική ενός βρεφοκόμου).

~.~

Καμία εντύπωση δεν προκαλεί η στήριξη του Ντίκ Τσέινυ στην Κάμαλα Χάρρις και τους Δημοκρατικούς. Ο αρχιτέκτονας του φιάσκου στο Ιράκ και το Αφγανιστάν αναμενόμενο είναι να συντάσσεται με τους μαθητές του, τους αρχιτέκτονες της τραγωδίας της Ουκρανίας σήμερα, και αύριο, αν τους επιτρεπεί, ποιος ξέρει τίνος: της Ταϊβάν, του Ιράν, κάποιου άλλου; Το κόμμα του πολέμου στις ΗΠΑ έχει ρίζες που απλώνονται πολύ πιο πέρα από τα παραταξιακά παρτέρια.

~.~

Όλοι στημένοι στη σειρά. Ζώα και παλιάτσοι,
κομπάρσοι, αστέρες τηλαυγείς και παπαράτσι,
της πασαρέλας οι εκλεκτοί και οι υποχθόνιοι ίσκιοι –
σαν αριθμοί προβλέψιμοι του Φιμπονάτσι.

~.~

Ο νέος ζηλωτισμός που κατακυριεύει την πολιτική και την κοινωνική ζωή στις Δυτικές χώρες είναι απ’ ευθείας τέκνο του δυτικού ατομοκεντρισμού. Είναι ψυχολογικός νόμος: όπου οι συλλογικές νόρμες υποχωρούν και οι βιοτροπίες πολλαπλασιάζονται, αυξάνει το αίσθημα της υποκειμενικής ανασφάλειας και του αποπροσανατολισμού. Το anything goes, η ευκολία του καταναλωτισμού και η πανσπερμία των λάιφ-στάιλ αποδιοργανώνουν και αγχώνουν, για τον λόγο ότι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη τις συμβάσεις, τις σταθερές, τα πάγια πιστεύω.

Τότε, στα όλο και πιο σύνθετα ερωτήματα που τους τίθενται, αναζητούν απλές απαντήσεις. Οι νέοι ζηλωτισμοί, από τον γουοκισμό ώς την alt right και από τους θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς ώς τον αναρχοφιλελευθερισμό των αγορών είναι μερικές από αυτές τις απλές/απλοϊκές απαντήσεις στις οποίες προσφεύγει η εποχή μας για να κατανοήσει τον υπερσύνθετο κόσμο όπου ζούμε. Καθώς όμως κανείς απ’ αυτούς δεν είναι σε θέση να κατισχύσει, η σύγκρουσή τους επιτείνει έτι περαιτέρω το αίσθημα του αποπροσανατολισμού και της ανασφάλειας.

Οι μελετητές των συστημάτων λένε ότι ένα σύστημα καταρρέει όταν η πολυπλοκότητά του παύει πλέον να είναι βιώσιμη και λειτουργική. Τότε αποσυντίθεται θορυβωδώς και ξαναβρίσκει την ισορροπία του σε ένα πολύ κατώτερο, αλλά διαχειρίσιμο επίπεδο. Ποιο θα είναι αυτό, μόνο να εικάσουμε μπορούμε.

~.~

Η χελώνα ποτέ δεν ξεκίνησε. Κι ο Αχιλλέας ακόμα να φτάσει.

~.~

Δέκα-δεκαπέντε χρόνια πίσω, ένας Ντόναλντ Τζέι Τραμπ ήταν υπερήφανο μέλος των Δημοκρατικών, φίλος οικογενειακός των Κλίντον και χρηματοδότης της Κάμαλα. Πώς αλλάζουν οι καιροί.

*