Η ζωή, το έργο και ο τραγικός θάνατος του ποιητή Άγγελου Σικελιανού
Σαν σήμερα, το 1951, πεθαίνει ένας από τους εθνικούς μας ποιητές που είχε βρεθεί 5 φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας
Ανδρονίκη ΚολοβούΟ Άγγελος Σικελιανός ήταν 5 φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ωστόσο δεν κατάφερε ποτέ να το αποκτήσει
ΟΣεφέρης τον αποκάλεσε «Άρχοντα της λαλιάς μας». ο Παλαμάς τον θεωρούσε περισσότερο φιλόσοφο παρά ποιητή. Ο Άγγελος Σικελιανός ήταν 5 φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ωστόσο δεν κατάφερε ποτέ να το αποκτήσει. Με τον πληθωρικό του λόγο και τον ιδιαίτερο λυρισμό, ο ποιητής κατεβάζει στη γη τις αιώνιες ιδέες.

Προς το τέλος της ζωής του πάλευε με τη φτώχεια και τις αρρώστιες. Στις 4 Ιουνίου 1951 από λάθος της οικιακής βοηθού του αντί για το φάρμακό του ήπιε απολυμαντικό, με αποτέλεσμα να υποστεί σοβαρά εγκαύματα στα αναπνευστικά του όργανα. Στις 19 Ιουνίου 1951 άφησε την τελευταία του πνοή στην κλινική «Η Παμμακάριστος» της Αθήνας.
Το 1943 απήγγειλε το ποίημα Ηχήστε οι σάλπιγγες κατά τη διάρκεια της κηδείας του Κωστή Παλαμά. Το 1946 προτάθηκε δυο φορές από την Εταιρεία Ελλήνων λογοτεχνών για το βραβείο Νόμπελ, τη δεύτερη από κοινού με τον Καζαντζάκη, και μαζί με τον τελευταίο προσφώνησαν τον Πωλ Ελυάρ στην τιμητική υποδοχή του στην Αθήνα
Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα, γιος του Ιωάννη Σικελιανού και της Χαρίκλειας το γένος Στεφανίτση. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε κοντά στον πατέρα του.
Στη Λευκάδα ολοκλήρωσε το Δημοτικό σχολείο, το Ελληνικό Σχολείο και το Γυμνάσιο. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας του άρχισε η πρώτη ενασχόλησή του με την ποίηση.
Το 1901 έφυγε για την Αθήνα, όπου γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Στην Αθήνα ήρθε σ' επαφή με τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου όπου δούλεψε ως ηθοποιός.
Το 1902 πραγματοποίησε τις πρώτες δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, ανάμεσά τους ο Διόνυσος και τα Παναθήναια, ενώ ένα χρόνο αργότερα συνεργάστηκε με το Νουμά.Ο ποιητής σε νεαρή ηλικία
Το 1904 ξεκίνησε την πορεία του προς μια πιο μεγαλόπνοη ποιητική γραφή μέσα από τις σελίδες του Ακρίτα και ένα χρόνο αργότερα έφυγε για τη Λιβύη, όπου έγραψε τον Αλαφροΐσκιωτο, γνωρίζοντας μεγάλη επιτυχία. Επέστρεψε στη Λευκάδα και νυμφεύτηκε την Εύα Πάλμερ. Μετά το γάμο το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και γνωρίστηκε με τους φιλολογικούς κύκλους. Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε ο γιος τους Γλαύκος.
Ο Αλαφροΐσκιωτος
Ακούστε, ακούστε με! Αν ετρέμανε
στην κούνια τα βυζασταρούδια,
εμένα με νανούρισαν,
των αντρειωμένων τα τραγούδια.
Εμέ, λεχώνα η μάνα μου,
στην μπόρα τη μαρτιάτικη
που ΄χε τα ουράνια ανοίξει,
εσκώθη και με πήρε στην αγκάλη της
τον πρώτο κεραυνό για να μου δείξει!
Μάνα φωτιά με βύζαξες
κ΄ είναι η καρδιά μου αστέρι;Με την πρώτη σύζυγό του Εύα Πάλμερ Φωτο: Μουσείο Μπενάκη
Το 1910 πήρε μέρος στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου και τον επόμενο χρόνο δημοσίευσε το Δελφικό Ύμνο και έφυγε με τη σύζυγό του για το Παρίσι.
Δύο χρόνια αργότερα στρατεύτηκε στους Βαλκανικούς πολέμους και όταν επέστρεψε στην Αθήνα εξακολούθησε να δημοσιεύει ποιήματα στο Νουμά ως το Νοέμβριο του 1914.
Τότε γνωρίστηκε με το Νίκο Καζαντζάκη, με τον οποίο συνδέθηκε με βαθιά φιλία, και αναχώρησε μαζί του για το Άγιο Όρος και για μια περιήγηση ανά την Ελλάδα. Μαζί με τον Καζαντζάκη τέθηκαν το 1915 με το μέρος του Βενιζέλου κατά τη ρήξη του Έλληνα πολιτικού με το Παλάτι.
«...Σαράντα χρόνια φιλία ακατάλυτη μ' έσμιγε με το Σικελιανό, ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσα ν' αναπνέω, να μιλώ, να γελώ και να σωπαίνω μαζί του. Τώρα η Ελλάδα άδειασε...» είχε πει ο Καζαντζάκης μετά το θάνατο του Σικελιανού. Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Άγγελος Σικελιανός

Το 1921 στράφηκε προς μια ολοκληρωμένη σύλληψη της Δελφικής Ιδέας, υπό την επίδραση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, των επιπτώσεων του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και της έκρηξης της Ρωσικής Επανάστασης. Η ιδέα δηλαδή να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει τις αντιθέσεις των λαών.

Για τον σκοπό αυτό ο Σικελιανός, με τη συμπαράσταση και την οικονομική αρωγή της γυναίκας του, δίνει πλήθος διαλέξεων και δημοσιεύει μελέτες και άρθρα.
Παράλληλα, οργανώνει τις «Δελφικές Εορτές» στους Δελφούς με τις παραστάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη και των Ικέτιδων του Αισχύλου να ανεβαίνουν στο αρχαίο θέατρο.
Το 1924 εγκαταστάθηκε με τη σύζυγό του στους Δελφούς όπου συνέχισαν την προεργασία για την υλοποίηση της Δελφικής Ιδέας. Ο Σικελιανός είχε προσκαλέσει διανοούμενους από όλο τον κόσμο στο μελλοντικό Διεθνές Κέντρο των Δελφών. Τον Ιούνιο απήγγειλε την Ωδή στο Βαλαωρίτη κατά τη διάρκεια του εορτασμού των εκατό χρόνων από τη γέννηση του ποιητή στη Λευκάδα.Με τη δεύτερη σύζυγό του Άννα Καραμάνη
Τελικά το Μάιο του 1927 εγκαινιάστηκαν οι Δελφικές γιορτές που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα και είχαν απήχηση στο εξωτερικό. Δυο χρόνια αργότερα στην Ιόνιο Ανθολογία δημοσιεύτηκε άρθρο που πρότεινε το Σικελιανό για το βραβείο Νόμπελ και η Ακαδημία Αθηνών τίμησε το ζεύγος Σικελιανού για την αναβίωση των Δελφικών Εορτών.
Το 1930 πραγματοποιήθηκαν οι δεύτερες Δελφικές Εορτές με την παρουσία πολιτικών παραγόντων και εξίσου μεγάλη επιτυχία με τις πρώτες.
Κατά τη διάρκεια των δύο επόμενων χρόνων ιδρύθηκε η Δελφική Ένωση με κρατική μέριμνα, ο Σικελιανός προσκλήθηκε στο Παρίσι όπου γνωρίστηκε με τον Πωλ Γκονκούρ και τον Πωλ Βαλερύ και επιστρέφοντας στην Ελλάδα εξέδωσε μια εκπαιδευτική διακήρυξη για τη Δελφική Ένωση και το βιβλίο Δελφική Ιδέα· Ένα προανάκρουσμα.
Τον Μάρτιο του 1938 γνωρίζει την Άννα Καραμάνη, σύζυγο του φυματιολόγου Γεωργίου Καραμάνη. Η γνωριμία τους εξελίσσεται σε βαθύ έρωτα και ο Σικελιανός ζητάει από την Εύα να χωρίσουν. Αυτή συναινεί, όπως και ο γιατρός Καραμάνης. Ο γάμος τους θα γίνει στις 17 Ιουνίου του 1940. Τον ίδιο χρόνο έγραψε τη Σίβυλλα. Γραμματόσημο με τη φιγούρα του ποιητή
Με τη δεύτερη γυναίκα του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ταξίδεψε στην Αίγινα. Το 1943 απήγγειλε το ποίημα Ηχήστε οι σάλπιγγες κατά τη διάρκεια της κηδείας του Κωστή Παλαμά.
Το 1946 προτάθηκε δυο φορές από την Εταιρεία Ελλήνων λογοτεχνών για το βραβείο Νόμπελ, τη δεύτερη από κοινού με τον Καζαντζάκη, και μαζί με τον τελευταίο προσφώνησαν τον Πωλ Ελυάρ στην τιμητική υποδοχή του στην Αθήνα.
Το 1947 εκλέχτηκε πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και προτάθηκε ξανά - αυτή τη φορά από ομάδα ευρωπαίων συγγραφέων - για το βραβείο Νόμπελ.
Απόσπασμα από το ποίημα Ηχήστε οι σάλπιγγες
Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...
Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό
με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;
Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,
Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ' αστέρια,
μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά
της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ' τον στα χέρια
γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας
που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,
πες μ' ένα μόνο ανασασμόν: "Ο Παλαμάς !",
ν' αντιβογκήσει τ' όνομά του η οικουμένη !

Πέθανε σαν σήμερα το 1951. Το λογοτεχνικό έργο του Σικελιανού υπηρέτησε τη μεγαλόπνοη κοσμοθεωρία του για το ρόλο του ποιητή ως θιασώτη και ιεραπόστολου μιας θρησκευτικής ιδεολογίας, η οποία ενσωματώνοντας την παράδοση της πορείας του κόσμου μέσα στους αιώνες οραματίζεται την επανασύνδεση του ανθρώπου με τον αρχετυπικό Μύθο της ενιαίας ψυχοσωματικής υπόστασης.
Στο θεωρητικό αυτό στοχασμό ο Σικελιανός υπέταξε τα εκφραστικά του μέσα. Υιοθέτησε μια προ- και αντι- λογική έκφραση τόσο στην ποίηση, όσο και στις τραγωδίες του και αφομοίωσε ποικίλες πνευματικές επιδράσεις.
Στα κείμενά του συνυπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν στα ρεύματα του ρομαντισμού, του αισθητισμού, του συμβολισμού αλλά και στους αρχαίους Έλληνες ορφικούς και προσωκρατικούς φιλοσόφους.
Πηγές: ekebi.gr, wikipedia.gr, Νίκος Καζαντζάκης, Η μορφή και το έργο του , Γ. Παναγιωτάκη, 2001

.....................

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΜΟΥ ΓΙΑ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ 16/9/2021.

 Στον νέο πολιτιστικό θεσμό ΗΜΕΡΕΣ ΔΕΛΦΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ η Συκιά και το Ξυλόκαστρο αποτέλεσαν έναν σταθμό . Με επίκεντρο τους Δελφούς αφιερώθηκαν στο πολιτιστικό έργο του Σικελιανού. Διαπραγμάτευση μιας κληρονομιάς στο αμήχανο και υποτονικό πολιτιστικό παρόν. 

ΜΙΚΡΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ

 Από τον Βρασίδα Καραλή και τεύχος του περιοδικού “διαβάζω” του 2001: «Ο Σικελιανός προχωρά στην εσωτερική διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η εξουσία αλλοιώνει το αυτεξούσιο και την ελευθερία του ατόμου…». Και αποφαίνεται ότι «δεν υπάρχει άλλος δημιουργός στη γλώσσα μας ο οποίος να έχει εκφράσει με μεγαλύτερη ευστάθεια και βεβαιότητα την ολοποιητική δημιουργία του καλλιτεχνικού λόγου». 

Ο Κώστας Ανδρουλιδάκης στο ίδιο τεύχος επισημαίνει ότι «από όλη την Δελφική Ιδέα προβάλλει με καθαρότητα το πρωτείο των υπερπροσωπικών και δημόσιων θεσμών, της κοινότητας και της πόλεως έναντι της εγωϊστικής και ατομοκεντρικής επιδιώξεως των ιδίων συμφερόντων». 

Ο Ανδρέας Καραντώνης στη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ Χριστουγέννων του 1952: «δε ζωγράφιζε τη σκοτεινιά του παρόντος, μα πρόβαιλνε τη χρυσή και ρόδινη ορασιά του μέλλοντος». 

«Η σύλληψη και υλοποίηση των Δελφικών Αγώνων ήταν μια πρόταση για την επερχόμενη παγκοσμιοποίηση» - Νάσος Βαγενάς. 

Να σημειώσουμε εδώ την συνεισφορά του Σταμάτη Νίκολη, που μέσα από το βιβλίο του «ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ» σε 26 σελίδες αφήνει έναν συμπολίτη μας να αφηγηθεί αυτά που γνώρισε, αφού συνδέθηκε με τον ποιητή με μεγάλη φιλία. 

Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΥ 

Ο Κώστας Κουτσουρέλης σημειώνει στην Καθημερινή (4-4-2004): «…Δεδομένης της πολλαπλής ιδιοτυπίας του έργου του, που σε πολλά αντιμάχεται ευθέως τις τρέχουσες αντιλήψεις μας περί ποιητικού λόγου, ο Σικελιανός είναι σήμερα, και δη μακράν, ο δυσκολότερος ποιητής της γραμματείας μας. Πράγμα που με τη σειρά του εξηγεί ως ένα βαθμό τη μόνιμη αμηχανία σχολιαστών και κοινού απέναντί του». 

 Αυτά όμως τα έβρισκε εύκολα ο αντιπεριφερειάρχης Γκιολής, που στον χαιρετισμό του την δεύτερη ημέρα των εκδηλώσεων είπε ότι μικρός διάβαζε Σικελιανό. 

Στην δεύτερη ημέρα των εκδηλώσεων, στις εισηγήσεις θα πρέπει να σημειώσουμε την παράλειψη του Ρώμου Φιλύρα από τον κατάλογο των ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων από την περιοχή, (γεννήθηκε στο Δερβένι, κατ΄ άλλους στο Κιάτο, υπάρχει και το Άργος ως εκδοχή), τις τεχνικές αδυναμίες ανάλυσης ενός ποιήματος και την σκηνοθετική αδυναμία του μουσικού προγράμματος, με το έλλειμμα στην διαδοχή των μουσικών και αφηγηματικών επεισοδίων. Μικρές αδυναμίες απέναντι σε ένα δύσκολο έργο. 

Το ζητούμενο όμως είναι η αναίρεση κάθε μονοδιάστατης ανάγνωσης του Σικελιάνειου έργου. Στους μετέπειτα των εκδηλώσεων σχολιασμούς πολιτών αναφέρεται ότι ο Σικελιανός τιμήθηκε, ένας ή μία δεν υπήρξε που να γράψει κάτι για τα περιεχόμενα των εκδηλώσεων. Αυτό κι αν δεν είναι απόδειξη πνευματικής υστέρησης. 

 

ΕΧΕΙ ΤΙΜΗΘΕΙ ΕΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ; 

Το 1909 η πρώτη έκδοση του «Αλαφροϊσκιωτου» γινόταν αποδεκτή σε Αλεξάνδρεια και Κύπρο και χλευάστηκε στην Ελλάδα.

 Όχι μόνο δεν εκτιμήθηκε το έργο του αλλά η εγχώρια μισαλλοδοξία απέτρεψε να γίνει μέλος της Ακαδημίας και έστειλαν αντιπρόσωπο στην Σουηδία να πείσει την Επιτροπή, ώστε να μην του δοθεί το βραβείο Νόμπελ. Το συμπυκνώνει ο Αριστείδης Δουλαβέρας: «μικρόψυχοι εγωισμοί, πολιτικοί φανατισμοί, άνθρωποι που ζαλίστηκαν από τα οράματά του και τις λάμψεις της ποιητικής του έμπνευσης - του αρνήθηκαν το Βραβείο Νόμπελ και την είσοδό του στην Ακαδημία Αθηνών. (ΔΕΛΤΙΟ Ιδρύματος Κορινθιακών Μελετών, Αύγουστος 1993). Αυτοί που απέτρεψαν την παγκόσμια διάκρισή του, τιμώνται με προτομές στο Ξυλόκαστρο. 

Από τη χρονογραφία του Σ. που επιμελήθηκε ο Κ. Μπουρναζάκης: Ο B. Knos ενημερώνει στις 29 Μαρτίου 1951 για την μετάβαση του Σπύρου Μελά στη Στοκχόλμη και την επίσκεψή του σε μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας και που έκανε το παν για να συκοφαντήσει τον Σικελιανό και Καζαντζάκη που για εκείνον ήταν «κομμουνιστές» και ότι τους βλέπουν με πολλή δυσμένεια στην Ελλάδα. 

 Για την απόρριψη της εκλογής του Σ. ως Ακαδημαϊκού, που τον πρότεινε ο Διονύσιος Κόκκινος, ο Παύλος Παλαιολόγος έγραφε: «Η μεγαλύτερη ελληνική διάνοια έξω από την Ακαδημία»; 

Αυτή ήταν η αντιμετώπιση αυτού του μεγάλου διανοητικού ύψους που «συνέβαλλε ιδιαίτερα συντελεστικά για την ιστορική συνείδηση του νέου ελληνισμού» κατά τον Κ. Δεσποτόπουλο, (εφ. Καθημερινή).

 Ο Σμαραγδής χωρίς ντροπή στην ταινία του για τον Καζαντζάκη παρουσίασε τον Σικελιανό ως φαφλατά, κάτι σαν παρουσιαστή τσίρκου και με «καρικατουρίστικο στόμφο», όπως σημειώνει ένας κινηματογραφικός κριτικός. Αλλά και σε πολιτιστικό ένθετο της γνωστής ΑΥΓΗΣ, αριστερόφρονης εφημερίδας, μας παρουσίασαν τον οικουμενιστή ως εφαπτόμενο εθνοφυλετισμού. Έστειλα δυο λόγια και σε συλλόγους, που οικειοποιούνται το όνομα του ποιητή για να διαμαρτυρηθούν, αλλά τίποτα. Ο Παναγιώτης Νούτσος (καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας), επιβεβαιώνει όχι μόνο την εχθρότητα μέρους του αστικού κόσμου, αλλά όπως αναφέρει «σωρεία των χλευαστικών σχολίων που δέχθηκε επανειλημμένα η “Δελφική Ιδέα” από διανοούμενους όλου του φάσματος της εγχώριας Αριστεράς». 

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΗ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ 

1922: Φεύγει μόνος από την Συκιά για την Αγόριανη, όπου μελετάει την πρακτική της Δελφικής Ιδέας. Εκεί τον Αύγουστο πληροφορείται την Μικρασιατική Καταστροφή και συγκλονισμένος από το γεγονός, αναλύεται σε κλάματα και κλείνεται τρεις μέρες στο δωμάτιό του. 

 Από τον Μιχάλη Μερακλή: «Στηλιτεύει τους διωγμούς των Εβραίων στην Θεσσαλονίκη το 1931, την κτηνώδη συμπεριφορά των Άγγλων στην Κύπρο, την ίδια χρονιά σε μεγάλο συλλαλητήριο που έγινε στη Λευκωσία…»

 «Αναδραμώντας, έπειτα από τις αμέτρητες δοκιμασίες … ο νους μου αγκαλιάζει το νόημα της Ελληνικής Ελευθερίας … λέγεται και γράφεται με πύρινες γραφές αθανασίας από τα πανάρχαια χρόνια ως σήμερα μ΄ αυτά κατά σειρά τα παρακάτου λόγια. Ορφική Ελευθερία. Ελευθερία του Μαραθώνα. Ελευθερία των ΘΕΡΜΟΠΥΛΏΝ. Ελευθερία της Σαλαμίνας. Διγενής. Ευαγγελισμός του 21. Αλβανικό Έπος. Εθνική Αντίσταση 1940-1944. Ύψιστες ανθρώπινες στιγμές…». (από την έκδοση «ΑΕΡΑΣ» στο Κάιρο, 1946). 

Στην «ποίηση σαν προβολέα της ιστορίας» ο Παντελής Μπουκάλας (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2007) γράφει ότι «για να επιστρέψουμε στο έπος του ΄40 και στη δίδυμή του Αντίσταση, με όχημα της ποίησης πάλι, μοιάζει απαραίτητη η προσφυγή στον Άγγελο Σικελιανό, τον ποιητή που αφιέρωσε αρκετούς «Επινίκους» του στα χρόνια αυτά». Και παραθέτει την απεύθυνση του ποιητή στους Έλληνες με «Το πανανθρώπινο εμβατήριο της Ελλάδας», το «Εμβατήριο», «Η Αντίσταση», μαζί με το γνωστό «Πνευματικό Εμβατήριο». 

 Είχε βεβαίως ενταχθεί, όπως τόσοι κορυφαίοι διανοούμενοι, στο ΕΑΜ, στην ίδια μάλιστα ομάδα με τους Ηλία Βενέζη, Κ. Θ. Δημαρά, Λουκή Ακρίτα και Γιώργο Θεοτοκά και γραμματέα τον Μ. Αυγέρη. Μέσα στην ατμόσφαιρα της σκλαβιάς και η τραγωδία του «ΣΙΒΥΛΛΑ», όπως και πέντε «Ακριτικά» ποιήματα που τον χειμώνα του 41-42 κυκλοφορούν χειρόγραφα με βυζαντινή γραφή και ξυλογραφίες του Σπύρου Βασιλείου. Οι επετειακές εκδηλώσεις πρέπει να μετατρέπονται σε πολιτιστικά γεγονότα. Από την Ελευθεροτυπία κράτησα ως άρνηση της ρουτίνας εκδηλώσεων το πρόγραμμα των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα για την 28η Οκτωβρίου του 2001. Στο λεύκωμα « Ο εθνεγερτικός Άγγελος Σικελιανός-έπος του 40 και Εθνική Αντίσταση», εκτός από αναφορές άλλων μεγάλων της λογοτεχνίας μας για αυτόν, περιλαμβάνει τον ιστορικό πρώτο πανηγυρικό της απελευθέρωσης που ο Σικελιανός εκφώνησε από το κρατικό ραδιόφωνο. 

ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΕΧΕΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕΙ ΠΟΛΛΟΥΣ.

 Ο θεατρικός κριτικός Λέανδρος Πολενάκης στην εισήγησή του στο Συμπόσιο για τα 70 χρόνια από τις πρώτες Δελφικές Εορτές (Ιούλιος 1997) επισημαίνει ότι «Και πριν από τον Σικελιανό και μετά, έγιναν απόπειρες ν΄ αναβιώσει η αρχαιοελληνική τραγωδία. Όμως η ανθρωπότητα τη μεγάλη αναβίωση… την οφείλει εκατό τοις εκατό στον Σικελιανό». 

 Αυτό που λάβαμε από τον Ερατωσθένη Καψωμένο ήταν η σχέση του ποιητή με το διώνυμο φύση – πολιτισμός. Ενδεικτικά, «Ο Α. Σ. και το οικολογικό πρόβλημα» (Επενδυτής 4 Μαρτίου 2001 και Βήμα 24 Ιουνίου 2001). 

Ο Σικελιανός είχε βαθύτατη σχέση με το λαϊκό στοιχείο. Το λαϊκό και το χθόνιο συνδυάζονται στη σκέψη του και τον οδηγούν στην προβληματική του για την λαϊκή δημιουργικότητα (Στέφανος Μπεκατώρος, στο αφιέρωμα των Θεμάτων Λογοτεχνίας, 6ος 2001). 

 Στο δικό μας παλιότερο περιοδικό ΕΥΡΩΣΤΙΝΙΑΚΑ δημοσιεύεται επιστολή του ποιητή στον καραγκιοζοπαίχτη Σπαθάρη. 

 ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΕΡΓΟ ΠΑΡΑΛΑΒΗ 

 Στο βιβλίο του Περικλή Νεάρχου που ανέλαβε το 1983 την Διεύθυνση του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ- Παιδεία, Τέχνες, Πολιτισμός- Δελφοί και σύγχρονος Κόσμος) βρίσκονται στοιχεία: α) της πρότασης ανάδειξης των Δελφών ως Κοσμόπολις γραμμάτων και Τεχνών, β) της αρχαίας Ελληνικής Παιδείας και γ) συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό από την παρουσία στους Δελφούς της δημιουργικής δράσης και μελών της παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας. 

 Τοπικά, ας περάσουμε από την τιμητική του ποιητή στην προσπάθεια ανάφλεξης του μηνύματός του. Στο πρόγραμμα της αυτοδιοικητικής κίνησης Αρμονική Ανάπτυξη το 2002 προτείναμε μόνιμο θεσμό Σικελιάνειων σπουδών στις υποδομές των Αποθηκών Φραντζή (παραγωγικής ιστορίας σε προνομιακή θέση στην πόλη) και με άλλες προτάσεις, «ένα ταξίδι στον κόσμο της γνώσης, παραγωγής πολιτισμού» ένα τρόπο σκέψης που υπέδειξε ο ποιητής «όταν πρότεινε την ίδρυση του Δελφικού Κέντρου με την βοήθεια αγροτικών, βιοτεχνικών, βιομηχανικών, καταναλωτικών και τουριστικών συνεταιρισμών. Στο πρόγραμμα του Δελφικού Πανεπιστημίου πλάι στην επιστήμη, στην τέχνη, τοποθετούσε και μια διαρκή έκθεση αγροτικών προϊόντων…».

 Στο κείμενό του «Η Επιστροφή στη Γη και στο Λαό» ο ποιητής υπερασπίζεται «μιαν ενδεχόμενη ιστορική ανάταση του Αγροτισμού». Και όπως υπενθυμίζει ο Στέφανος Μπεκατώρος, ήταν η ίδια εποχή που ο Τ. Σ. Ελιοτ χαιρέτισε το μανιφέστο δώδεκα αγροτιστών… Είναι η ίδια εποχή που αρχίζει να δημιουργεί στην Ελλάδα το έργο του ο μεγάλος μελετητής της αγροτικής οικονομίας και του κοινοτισμού Κ. Δ. Καραβίδας. Ένα από τα πρώτα καθήκοντα του Πνευματικού Κέντρου είναι η συγκέντρωση και τεκμηρίωση υλικού, αλλά και η επανέκδοση της εργασίας της Πολιτιστικής Ομάδας του 1ου Γυμνασίου Ξυλοκάστρου (2006). 

ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ 

Στις 10 Σεπτεμβρίου σε άλλη εκδήλωση παρουσιάστηκαν δύο εισηγήσεις με αισθητικές απαιτήσεις μακριά από φορμαλιστικούς τύπους. 

Η κ. Τσουρινάκη προσέγγισε την συνέργεια μιας αστικής παιδείας της Εύας Πάλμερ με την λαϊκή τέχνη της υφαντικής, που και κατά τον Μ. Μερακλή ήταν τέχνη που αποσκοπούσε στην ικανοποίηση πρακτικών αναγκών της κοινότητας. Για τούτο τον λόγο δεν πρέπει να γίνει αντιληπτή ως οικοκυρικά, αλλά προβολή ως σύγχρονες πρακτικές δημιουργικών δραστηριοτήτων. 

Η κ. Καμαρινού αναζήτησε την διαμόρφωση και παραλληλία των ιδεών του ποιητή και οραματιστή στα πλαίσια μιας εξελικτικής κοινωνικής βάσης του ιστορικού περιβάλλοντός του. Ήδη, ο ίδιος ο ποιητής υποδείκνυε ότι «προσδιορίζεται με κάποιο τρόπο από τις νέες υποχρεώσεις που του επιβάλλει η γύρω του ολοένα μεταμορφούμενη ιστορία». Μία περιδιάβαση αυτών των σχέσεων, η μετάπλαση του κοσμοθεωρητικού περιγράμματος του Σικελιανού θα εκτεθεί στο: «ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ως παραδοσιακός διανοούμενος» του Παναγιώτη Νούτσου, συμβολή του στο αφιέρωμα του ¨Θέματα Λογοτεχνίας», 3ος 2001 και το οποίο κείμενο επαναδημοσίευσε πριν δυο μήνες στην ΕφΣυν. 

 Στην ίδια εκδήλωση ο Ν. Κατσούλας έδωσε πληροφορίες βιογραφικού περιεχομένου, υπενθύμισε τις εχθρικές ενέργειες του πρωθυπουργού Τσαλδάρη για να αποφευχθεί η απονομή του Νόμπελ στον ποιητή. 

 Τα παραπάνω αποτελούν συμπληρώματα στην προσφερόμενη εικόνα του Σικελιανού.

 Είμαστε σε υστέρηση αντίληψης της δυναμικής του Σικελιάνειου έργου και μπορεί να τιμηθεί αφού μελετηθεί επαρκώς το έργο του. Όταν προσεγγίσουμε την συμβολική τάξη πραγμάτων και το εννοιολογικό του φάσμα. Για φέτος οι εκδηλώσεις στο Ξυλόκαστρο-Συκιά είχαν ως αντικείμενο το ποιητικό έργο αυτού που προσπάθησε να ανασυστήσει την Δελφική Κληρονομιά. Ελπίζουμε την επόμενη χρονιά να εισαχθούμε στο επίδικο και ζητούμενο: τι θα κάνουμε εμείς για την αξιοποίηση της Δελφικής Κληρονομιάς. 

Γρηγόρης Κλαδούχος Ξυλόκαστρο - 16/9/2021 

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ 15/3/2023: 

https://www.tinakanoume.gr/2023/03/blog-post_15.html             ΜΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ ΒΑΣΙΛΗ ΣΤΟΪΛΟΠΟΥΛΟΥ, ΓΙΩΡΓΗ ΒΙΔΑΚΗ, ΘΑΝΑΣΗ ΠΑΝΟΥ. 

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ19 Ιουνίου 2024 

Άγγελος Σικελιανός: Ο εθνικός ποιητής της έντονης ελληνικότητας

Τα ξεχωριστά στοιχεία της ποίησης του Άγγελου Σικελιανού

ΚείμενοΓιάννης Θ. Διαμαντής

Στις 19 Ιουνίου 1951, πεθαίνει ο Άγγελος Σικελιανός, ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής ποίησης.

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» την επομένη του θανάτου του.

«Η Ελλάς, όλη η Ελλάς, με ό,τι την εκφράζει πιο βαθειά και ό,τι καθορίζει την αιωνία πνευματική της υπόστασι, πενθεί από χθες το θάνατο του μεγαλύτερου ποιητή της.

»Του μεγαλύτερου, όχι μέσα στις ομολογίες που προσφέρει η σύγχρονη ποίησις. Γιατί ο Σικελιανός δεν χωρεί εις τα πλαίσια των εκτιμήσεων που χρησιμοποίει συνήθως η κριτική, προκειμένου να αξιολογήση τους δημιουργούς ποιητικών έργων.

»Δεν είναι απλώς ένας ποιητής καλλίτερος, ή πολύ καλλίτερος από ωρισμένους άλλους ποιητάς της εποχής του. Είναι ο ποιητής, ο ακέραιος, ο απόλυτος, με την καθολική του σημασία, κάτι που θυμίζει αυτά τα μυθικά δέντρα των αρχαίων μαντείων, που εχρησμοδοτούσαν με τον αέρα, καθώς γινότανε φωνή περνώντας ανάμεσα από το μαγικό τους φύλλωμα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.6.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Αποκάλυψη

»Ο Σικελιανός είναι η ποίησις, μ’ όλο το ανεξιχνίαστο βάθος της, μ’ όλο το δονούμενο μυστήριό της. Για τούτο η εμφάνισίς του στα Ελληνικά γράμματα κατά την πρώτη δεκαετηρίδα του Εικοστού Αιώνος, είχε κάτι το αποκαλυπτικό

»Ερχότανε, σαν να ανεμένετο από όλα τα πνευματικά αστάθμητα αυτού του τόπου. Γιατί η αξία, η αληθινά απαράμιλλη, που παρουσιάζει η ποίησι του Σικελιανού έχει για πρώτο, για κύριο χαρακτηριστικό της την ελληνικότητα.

»Την πιο αδρή, την πιο έντονην ελληνικότητα. Με τον ποιητή που έγραψε τον “Αλαφροΐσκιωτο” και τόσα άλλα αριστουργήματα, που θα μείνουν αιώνια στην Ελληνική Γραμματολογία, η ποίησι της Ελλάδος που εζούσε ως τότε στο περιθώριο της Ευρωπαϊκής της Φράγκικης, με τις επιδράσεις των σχολών του Δυτικού κόσμου, ξαναβρίσκει μονομιάς όλο τον αδρό, τον αγνότερα εθνικό τόνο της.

Η πνευματική επαφή με το ελληνικό ποιητικό αίσθημα

»Είναι σαν ν’ άνοιξε ένα τεράστιο αρτεσιανό φρέαρ μέσα στην Ελληνική γη, μέσα στο πνευματικό της έδαφος κι άξαφνα να ανέβλυσαν όλες οι καρτερικές δυνάμεις, οι κρυμμένες στο βάθος, οι απωθημένες στα έγκατα της Ιστορίας μας.

»Και όλος ο Ελληνικός κόσμος εδοκίμασε την απερίγραπτη ικανοποίησι ότι με την ποίησι του Σικελιανού αποκαθιστά την πνευματική επαφή του με το πραγματικά Ελληνικό ποιητικό αίσθημα.

»Ότι ξαναμπαίνει στη μεγάλη παράδοσι, τού έρχεται από τους αρχαίους, από τους τραγικούς, από τους Δελφούς, από τους Ιερείς, από το Διόνυσο, και από τον Απόλλωνα. Από τη Μητέρα του Θεού. Από το Βυζαντινό Μυστρά. Από το Διγενή Ακρίτα. Από τα παραμύθια της Ελλάδος, από τα βουνά της, από τα ακρογυάλια της.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.6.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Μέσα στην ποίησί του, όπου τις ωχρές, τις ρωμαντικές, τις μελοδραματικές φόρμες που εδανειζόμαστε έως τότε από την Ευρώπη- εκτός βέβαια ωρισμένων εξαιρέσεων – τις αντικατέστησε με την αδρότητά της μία αίσθησι όπως του αρχαίου γλυπτού.

»Ξαναζωντανεύει η Ελλάς με ό,τι έχει διαρκές, ακατανίκητο από το χρόνο αιώνια ανθρώπινο.

»Η φιλία, ο θαυμασμός προς το μεγάλο ποιητή, η αγάπη προς τον ανιδιοτελή και εγκάρδιο άνθρωπο, θα συνοδεύουν σήμερα το Σικελιανό στην τελευταία του κατοικία. Αλλά κανένας δεν μένει με την εντύπωσε πέθανε.

»Ένας άλλος Σικελιανός, ο άφθαρτος, ο ποιητής, θα μείνη αθάνατος μέσα στη μνήμη και την υπερηφάνεια των Ελλήνων».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.5.1927, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ»  | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Δελφική ιδέα

Ένα από τα μεγαλύτερα οράματα του Άγγελου Σικελιανού, την ιδέα δηλαδή δημιουργίας μιας παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας με στόχο την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών και την πνευματική τους ανύψωση έχοντας στο επίκεντρο τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

«Ο Σικελιανός, εκκινών εκ της πίστεως, ότι αι βαθύτεραι και γενετικαί αρχαί, αι οποίαι ενέπνευσαν και ερρύθμισαν την γένεσιν και διαμόρφωσιν του κλασσικού πολιτισμού, ηγνοήθησαν και παρερμηνεύθησαν, επρέσβευσεν ότι αυταί δύνανται, βαθύτερον εξεταζόμεναι και αναγνωριζόμεναι, να υψώσουν τας κοινωνίας υπεράνω (…) των υπό ποικίλας ιδεολογικάς μορφάς καταπιεζόντων τους λαούς κοινωνικών φανατισμών και πολιτικών θεσμών, εις μίαν πνευματικήν ανεξαρτησίαν και ψυχικήν λύτρωσιν. (…)

»Προς τον σκοπόν τούτον ωργάνωσε κατά τον Μάιον του 1927 τας Δελφικάς εορτάς, αι οποίαι απετέλεσαν σταθμόν εις την καλλιτεχνικήν ζωήν της Ελλάδος.

»Αι εορταί αυταί επανελήφθησαν και κατά τον Μάιον του 1930, εις αμφοτέρας τας εορτάς ταύτας συνέβαλεν εις την επιτυχίαν των και η Εύα Σικελιανού. (…)

Ακαδημία Αθηνών

»Τελευταίως παρά την εσωτερικήν του αντίδρασιν επείσθη παρά φίλων του να υποβάλη υποψηφιότητα εις την Ακαδημίαν εις διαδοχήν του Δροσίνη.

»Ο θάνατος όμως επρόλαβε την εκλογήν του. Έτσι ο μεγαλύτερος Έλλην ποιητής των νεώτερων χρόνων περνά εις τα Ηλύσια χωρίς επίσημον καθιέρωσιν του ποιητικού του μεγαλείου».

.....................

Ο ΒΑΡΝΑΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ

(από Ελενη Μαρκακη)

«Ψεύτικοι θεοί πολλοί σαπίζουνε την πλάση,

μ’ αυτός ο θεός που ‘ναι ο λαός θα μείνει πάντα

στη σαπισμένη γη να φέρει την υγειά της…

Καρδιά, παιδιά… και θ’ απλωθεί ο Παράδεισος μια μέρα…».

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ- έφυγε σαν σήμερα το 1951

... κι όπως λέει ο Βάρναλης ''ο Σικελιανός πέθανε χωρίς νά γεράσει καί θά μείνει δίπλα στό μέγα έργο του κι ο ίδιος ολόρθος καί στητός σάν ύπόδειγμα «Συνείδησης» πνευματικού ήγέτη.''...

''ΜΙΑΝ υπέροχη ποιητική μορφή τοϋ καιροϋ μας, τον "Αγγελο Σικελιανό γεμάτο δόξα, άλλά κι άξιον τής δόξας, θρηνοΰνε άπό χτές τά ταλαιπωρημένα έλληνικά γράμματα.

"Ενας ποιητής τόσο πληθωρικός και μεγαλόστομος, τόσο άληθινός κι αύτάρκης, τόσο έμπνευσμένος κι άριστοτέχνης, πού δέν έχει τόν δμοιό του. Άλλά καί τόσο "Ελληνας καί τόσο άντρας,

πού μόνον αύτές του οί δυό ιδιότητες φτάνουνε νά έξηγήσουνε τό μίσος, που είχαν έναντίον του οί έμποροι τοΰ έθνισμοΰ καί τής

φυλετικής καθαροαιμίας αύτοί οί έπίσημοι "Ελληνες, που δέ

ντραπήκανε νά έμποδίσοονε τήν άπονομή τοΰ βραβείου Νόμπελ

στό Σικελιανό (έθνική τιμή) καί δέ ντρεπόντανε νά τοΰ κλεί-

σουνε τήν πόρτα τής Ακαδημίας Αθηνών (έξαγνισμός τής Ακαδημίας) !

Καί γιατί; Γιατί ο Σικελιανός είχε τή συνείδηση τής ευθύνης άπέναντι τοΰ Έθνους σάν ένας άπό τούς πνευματικούς του

ήγέτες. Καί δέν πλεύρισε στόν καιρό τής κατοχής τόν κατα-

χτητή. Άλλά στάθηκε δίπλα στό λαό, πού άγωνιζότανε γιά τή

λευτεριά του, κυνηγημένος άπό τούς ξένους καί τούς ντόπιους

έχθρούς. Τά λίγα τρανταχτά του ποιήματα, πού κυκλοφορού-

σανε χειρόγραφα τότες άπό χέρι σέ χέρι, δίνανε κουράγιο στό

«δυστυχισμένο καί ήγαπημένο λαό, τόν πάντα εύκολοπίστευτο καί πάντα προδομένο», όπως τόνε θρήνησε κι ο Σολωμός* κι αύτά τά λίγα ποιήματα τής φωτιάς δώσανε στό Σικελιανό τόν τιμημένο τίτλο τοΰ έθνικοΰ ποιητή.

Το έργο τοΰ Σικελιανοΰ είναι καί ποσοτικά καί ποιοτικά

πολύ καί μέγα. Ή είσοδός του στή Γραμματεία μας ύπήρξεν άξαφνη κ' έκρηχτική. Ό «Άλαφροήσκιωτός» του μέ τήν πλήμμυρα τοΰ λυρισμού καί τούς πρωτάκουστους ήχους του, μέ τά θαμπωτικά χρώματά του καί τήν άσυγκράτητη χαρά τής ζωής

καί τής φύσης — τής νιότης, τής ζωής καί τής φύσης — άρχίζει

μ' εν' άριστούργημα (άξεπέραστο κι άπό τόν ίδιον) στήν άριστουργηματική του σταδιοδρομία.

Τά κυριότερα χαραχτηριστικά τής Ποίησής του είναι ή

λατρεία τής φύσης καί τοΰ έαυτοΰ του. Τή φύση τήνε νιώθει μέσα

του σάν ένας άρχαΐος θεός καί τήν άναπαρασταίνει σέ μεγαλειώ-

δεις πίνακες τόσον όπτικούς σά νά τανε ζωγραφιστοί. Μέσα σ'

αύτήν τή φύση μόλις χωράει ο άχώρετος έαυτός του — τό άτο-

μό του, γιορτάσιμο καί θριαμβικό.

Στό έργο τοΰ Σικελιανού μπορεί νά υπήρχε τό "Εθνος μέ

τή φύση του καί μέ τά μυθικά καί ιστορικά του θάματα· μπο-

ρεί νά διεκδικεί τόν τίτλο τής πιό αύθεντικής «έλληνικότητας»,

άλλά γιά πολύν καιρό έλειπε άπ* αύτό τό έργο: ο άλλος. Ό

πόνος τοΰ άλλου. Ή συμπόνοια γιά τά όντα, πού δέν είναι στοι-

χεία τής φύσης, τοΰ θεοΰ καί τοΰ έγώ. Καί τόν άλλον αύτόν

(δηλαδή τό λαό) τόν έμπασε στή ζεστή του καρδιά καί στό φλο-

γερό του έργο ή συμφορά τής δουλείας.

Στό θαρραλέο, στόν άκέραιο, στόν "Ελληνα, στόν τίμιο

πνεματικό πρωταγωνιστή τοΰ καιρού του, θά χρωστάει τό "Εθνος παντοτινήν εύγνωμοσύνη, τόσο παντοτινή κ' άθάνατην, όσο τό έργο τοΰ Ποιητή. Ή άδολη γρήγορη κι άσημένια κλαγγή τών στίχων του θ' άκούγεται πάντα σέ καρδιές καί σέ ρουμάνια

σ' εύτυχίες καί δυστυχίες, σ' όνειρα καί σέ πράξη — πάντα

παλιά καί πάντα νεανική.

Ό Σικελιανός πέθανε χωρίς νά γεράσει καί θά μείνει δίπλα στό μέγα έργο του κι ο ίδιος ολόρθος καί στητός σάν ύπόδειγμα «Συνείδησης» πνευματικού ήγέτη.''

Κώστα Βάρναλη, από ''Αισθητικά Κριτικά Σολωμικά''