Οι ζώνες βλάστησης της Ελλάδας.
(από τον ΠΑΥΛΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ -
Παύλος Κωνσταντινίδης)
Πολύς λόγος γίνεται για την ευφλεκτικότητα των θερμόβιων πεύκων (χαλεπίου και τραχείας) και πολλοί προτείνουν να αντικατασταθούν από φυλλοβόλα δένδρα που θεωρούνται δύσφλεκτα. Πριν από δύο εβδομάδες αυτό έγινε στην Πάρνηθα ξεσηκώνοντας τη διαμαρτυρία των επιστημόνων και των κατοίκων. Πριν 25 χρόνια μετά την πυρκαγιά του Σέιχ-Σου της Θεσσαλονίκης επιχειρήθηκε το ίδιο πράγμα, με την ίδια λογική. Αφού τα πεύκα καίγονται ας τα αντικαταστήσουμε με φυλλοβόλα και θα ήμαστε ήσυχοι τα επόμενα χρόνια. Όμως από τα 100.000 πλατύφυλλα που φυτεύτηκαν, παρά τις προειδοποιήσεις μας, αφού προκλήθηκε μια χωρίς προηγούμενο διαταραχή, δεν επέζησε ΚΑΝΕΝΑ μόλις δύο χρόνια μετά. Και δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Ποια είναι τα αίτια που τα φυλλοβόλα δεν μπορούν να αναπτυχθούν στην παραλιακή μας ζώνη; Για να το αντιληφθούμε αυτό, θα πρέπει να κατανοήσουμε τις λογικές της φύσης. Θα πρέπει να εξηγήσουμε πως λειτουργούν τα οικοσυστήματα, πως προσαρμόζονται τα διάφορα είδη στα διαφορετικά περιβάλλοντα. Την αρχή θα την κάνουμε σήμερα, όμως επειδή το θέμα είναι μεγάλο και πολύπλοκο θα το ολοκληρώσουμε σε τρία άρθρα. Απόψε θα κάνουμε την αρχή εξηγώντας τι είναι οι ζώνες βλάστησης.
Τι είναι λοιπόν αυτές οι περίφημες ζώνες βλάστησης, πως και γιατί δημιουργούνται; Πόσο σημαντικό είναι να τις γνωρίζουμε πριν κάνουμε αναδασωτικές επεμβάσεις σε οποιαδήποτε περιοχή;
Ας φέρουμε στο μυαλό μας την οροσειρά της Πίνδου. Έστω ένας συγκεκριμένος όγκος αέρα μετακινείται ανατολικά οριζόντια κατά μήκος της θάλασσας. Όταν η όγκος αυτός φθάσει στην Πίνδο υποχρεωτικά αρχίζει να ανεβαίνει σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Καθώς ανεβαίνει, διαστέλλεται λόγω της μείωσης της ατμοσφαιρικής πίεσης που σημαίνει ότι τα μόρια αραιώνουν μεταξύ τους. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει λιγότερες συγκρούσεις μεταξύ τους. Η ένταση και ο αριθμός των συγκρούσεων των μορίων είναι που καθορίζει τη θερμοκρασία του αέρα. Όσο αυτές είναι αδύναμες τόσο η θερμοκρασία κατεβαίνει (να σας θυμίσω εδώ ότι στο απόλυτο κενό η θερμοκρασία είναι -273ο C (απόλυτο 0)). Δηλαδή κατά την αραίωση του αέρα έχουμε ψύξη, η οποία ονομάζεται αδιαβατική ψύξη, διότι προκαλείται χωρίς χρήση εξωτερικής ενέργειας. Μέχρι τα 600 μ. η ψύξη είναι περιορισμένη. Έτσι μέχρι τα 600 μ. έχουμε αυτό που ονομάζουμε ευμεσογειακή ζώνη με μεσογειακού τύπου κλίμα που χαρακτηρίζεται από άνυδρα θερμά καλοκαίρια και ήπιους μέτρια βροχερούς χειμώνες. Τα φυτά εδώ είναι στο σύνολό τους αείφυλλα (εάν ήταν φυλλοβόλα θα χρειάζονταν 5 φορές περισσότερο νερό την άνοιξη για να βγάλουν νέα φύλλα).
Πάνω από τα 600 μ. αραίωση του αέρα άρα και η ψύξη είναι μεγαλύτερη και εδώ αρχίζουν να υγροποιούνται οι υδρατμοί που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα. Έτσι από αυτό το υψόμετρο αρχίζουν βροχές και τους καλοκαιρινούς μήνες. Όμως η θερμοκρασίες είναι ακόμη σχετικά υψηλές. Από εδώ ξεκινά η παραμεσογειακή ζώνη των θερμόβιων φυλλοβόλων δασών. Εδώ αναπτύσσονται τα θερμόβια φυλλοβόλα δένδρα (δρεις, καστανιές). Τα είδη αυτά μπορούν να διαχειρισθούν το πέσιμο των φύλλων λόγω των καλοκαιρινών βροχών.
Μετά τα 1000 μ. ο αέρας είναι ακόμη πιο αραιός, η ψύξη ακόμη μεγαλύτερη και οι βροχές λόγω της μεγάλης υγροποίησης των υδρατμών ισχυρές, όλο το χρόνο. Έτσι σε αυτές τις χαμηλές θερμοκρασίες και τις πολλές βροχοπτώσεις εμφανίζεται η ζώνη της οξιάς και της ελάτης και των ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων. Τα φυτά εδώ έχουν αποκτήσει προσαρμογές ικανές να περνούν μεγάλα διαστήματα παγετών κατά τη χειμερινή περίοδο.
Η τελευταία δασική ζώνη βρίσκεται μεταξύ 1600 και 1800 μ. Είναι η ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων. Εδώ κανένα φυλλοβόλο δεν μπορεί να αναπτυχθεί. Μπορούν να επιζήσουν μόνο τα πλέον ανθεκτικά στους παρατεταμένους παγετούς δάση της λευκόδερμης και της δασικής πεύκης, της ερυθρελάτης και της λευκής ελάτης.
Πάνω από τα 1800 μ., κανένα δασικό είδος δεν αναπτύσσεται. Είναι η εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων και εμφανίζεται στα υψηλά όρη της χώρας, πάνω από τα δασοόρια. Πρόκειται για ψευδαλπικές εκτάσεις. Δεν χαρακτηρίζονται ως αλπικές όπως σε άλλες χώρες, γιατί δεν έχουμε περιοχές με μόνιμους παγετούς. Η βλάστηση αποτελείται από ποώδη κυρίως είδη με διάσπαρτους χαμηλούς θάμνους.
Μετά τις κορυφογραμμές ο αέρας κατέρχεται συστέλλεται και αναλόγως θερμαίνεται (αδιαβατική θέρμανση). Η πορεία εμφάνισης των ζωνών είναι αντίστροφή όμως το ίδιο εμφανής.
Οι πέντε ζώνες βλάστησης που κυριαρχούν στον Ελλαδικό χώρο:
Η ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quecetalia ilicis) (παραλιακή, λοφώδης και υποορεινή περιοχή).
Η παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) (λοφώδης, υποορεινή).
Η ζώνη των δασών οξυάς - ελάτης και των ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia) (ορεινή, υπαλπική).
Η ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Picetalia), (ορεινή - υπαλπική) και
Η εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimonetalia), (ψευδαλπική).
Όπως εύκολα καταλαβαίνει κάποιος κάθε περιοχή έχει τα δικά της κλιματικά χαρακτηριστικά στα οποία μπορούν να αντεπεξέλθουν μόνο τα προσαρμοσμένα είδη. Κάθε προσπάθεια μεταφοράς ειδών από ζώνη σε ζώνη, είναι εκ προοιμίου αποτυχημένη. Και να σημειώσουμε ότι τα πλατύφυλλα δεν είναι δύσφλεκτα λόγω κατασκευής, αλλά καίγονται δύσκολα διότι στις περιοχές που αναπτύσσονται δεν ευνοούνται οι πυρκαγιές (υψηλές σχετικές υγρασίες, χαμηλές θερμοκρασίες, αραιότερο οξυγόνο).
Εφόσον φθάσατε το διάβασμα μέχρι αυτό το σημείο σημαίνει ότι σας ενδιαφέρει το θέμα και σας καλώ και πάλι αύριο να συζητήσουμε ποιες είναι οι μοναδικές προσαρμογές των μεσογειακών ειδών που τα κάνει ανθεκτικά στα ξηρό άνυδρο κλίμα. Είμαι στη διάθεσή σας να λύσουμε οποιαδήποτε απορία σας.
