*
Αυτός ο τύμβος που περνάς στη σιτοφόρο Γέλα
σκεπάζει τον Αισχύλο του Ευφορίωνος, Αθηναίο.
Μα είναι το πανένδοξο άλσος του Μαραθώνα
που θα μπορούσε να σου πει για την ανδρεία του
όπως κ’ οι μακρυμάλληδες οι Μήδοι που τον είδαν.
Είναι το επιτάφιο χάραγμα που ο ίδιος ο Αισχύλος (ο τραγικός ποιητής του 5ου αι.) έγραψε για τον εαυτό του και που μπορούσε να το διαβάσει κανείς αιώνες μετά στη Γέλα της Μεγάλης Ελλάδας. Καμία μνεία του Αισχύλου στο επιτάφιο αυτό του επίγραμμα για το ότι υπήρξε ο δημιουργός δεκάδων λαμπρών τραγωδιών, κι εντέλει ένας από τους εξοχότερους ποιητές των Αθηνών.
Στο ποίημα του Καβάφη «Νέοι της Σιδώνος», βλέπουμε έναν νεαρό να διαμαρτύρεται εντόνως για την πράξη αυτή του Αισχύλου, που «περιφρονεί» είτε αποσιωπά την ιδιότητά του ως ποιητή, και αναφέρει μόνο την ιδιότητά του ως πολεμιστή στον Μαραθώνα.
Ο ίδιος ο Καβάφης φαίνεται να διαμαρτύρεται μέσω αυτού του νέου. Γιατί σύμφωνα με τον Καβάφη ο τεχνίτης όπου κι αν βρεθεί –ακόμα και μέσα στη μάχη– σκέφτεται την τέχνη του και μόνο την τέχνη του.
Συμφωνώ. Αλλά ο Αισχύλος λαμβάνει υπόψιν του αυτό που και ο ίδιος ο Καβάφης θα μας πει αλλού, στη «Σατραπεία» του:
τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα εύγε
την αγορά, τα θέατρα και τους στεφάνους
αυτά που θα τα βρεις στη Σατραπεία
αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις;
Και βέβαια, ο Αισχύλος γνωρίζει την αξία των 80 τόσων τραγωδιών του και τόσων άλλων κωμικών ή λυρικών ποιημάτων του. Συνάμα όμως γνωρίζει και τούτο το σημαντικότατο γι’ αυτόν: Πως δεν υπάρχει ως ποιητής, πως δεν θα μπορούσε ούτε να γράψει ούτε να παίξει τα έργα του, αν δεν ήταν Αθηναίος πολίτης, αν δεν ανήκε σε μια δημοκρατία, όπου το όνομά της και η ουσία της ταυτίζονται.
Κυβερνά ο δήμος, δηλαδή όλοι οι δημότες, με κλήρο, αλλάζοντας κάθε εξάμηνο. Σε μια τέτοια πολιτεία ο ποιητής λειτουργεί όχι μόνο βρίσκοντας τις κατάλληλες συνθήκες να ζήσει και να γράψει, αλλά και τις κατάλληλες συνθήκες να γνωρίσουν όλοι οι πολίτες, μηδενός εξαιρουμένου, αυτό που έγραψε ο συμπολίτης τους και συν-κυβερνήτης τους ποιητής.
Γνωρίζει ότι δεν αρκεί το ταλέντο, αλλά χρειάζεται και το πεδίο δράσεως του ταλέντου. Γνωρίζει ότι το να πολεμήσει εναντίον αυτού που καταλύει την ελευθερία και την δημοκρατία, πολεμά για την ύπαρξη του πολίτη και συνάμα για την ύπαρξη του ποιητή. Κάτω από το ζυγό των βαρβάρων δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε ως πολίτης ούτε ως ποιητής. Όπως βεβαίως δεν μπορεί να υπάρξει κανείς πράγματι ως πολίτης και ως ποιητής, στη σημερινή, «αντιπροσωπευτική, κοινοβουλευτική δημοκρατία», που είναι φανερότατα, μια μεγάλη απάτη, κι ένα είδος, διακυβέρνησης από μια δουλική και σχεδόν πάντα κληρονομική πλουτοκρατική ολιγαρχία.
Χιλιάδες χρόνια μετά τον Αισχύλο, το πιο επαναστατικό ποιητικό πνεύμα της Ευρώπης, ο Αρτύρ Ρεμπώ, μας λέει:
Μετά το τέλος της αρχαίας Ελλάδας, σκουπίδια, αιώνες σκουπιδιών και ανούσιας στιχοπλοκίας… Θα έρθει όμως ο καιρός που θα υπάρξει και πάλι ποίηση αληθινή. Κι αυτή θα είναι κατά βάθος ποίηση ελληνική. Οι ποιητές αυτοί θα υπάρξουν. Την εποχή που ο ποιητής θα γίνει και πάλι πολίτης…
Ναι, ακριβώς, «την εποχή που ο ποιητής θα γίνει και πάλι πολίτης». Μόνο σαν θα ’χει βέβαιο κοινό, για να μοιραστεί μαζί του το μεγάλο μυστικό που ανέγνωσε στο βιβλίο της ζωής, μόνο τότε θα μπορεί να λειτουργήσει ως ποιητής. Γιατί αλλιώς το μυστικό του αυτό (αν δεν το μοιραστεί με το πλήθος των συμπολιτών του), θα στοιχειώσει μέσα του και θα τον εξοντώσει. Αφού άλλωστε, όλοι οι άλλοι δρόμοι του είναι κλειστοί.
Ακατανίκητα τέρατα τον χωρίζουν από τον Αλκίνοο και την Αρήτη που τόσο πολύ θα ήθελαν να τον ακούσουν. Κι έξω από τους Φαίακες, έξω από τη Χρυσή Εποχή, οι σύγχρονοί του βάρβαροι μονάρχες, διόλου δεν έχουν χρόνο για ποίηση. Τα χαρέμια τους, οι κόλακες, οι ρουφιάνοι, οι πόλεμοι, οι θησαυροί τους, τα ιερατεία τους, διόλου μα διόλου δεν αφήνουν έστω κι ελάχιστο χρόνο για την ποίηση. «Ελάχιστο χρόνο»; Μα ο ποιητής δεν είναι αγγελιοφόρος. Χρειάζεται όλη του την άνεση, για να ξεδιπλώσει μπρος στους ακροατές του την αιωνιότητα του έργου του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΗΣ
