Οι Ικέτιδες του Ευριπίδη μέσω της σύγχρονης μεταφραστικής επαναπροσέγγισής τους από την πένα του πρωτοπόρου στα θεατρικά δρώμενα, σκηνοθέτη και ηθοποιού, Δήμου Αβδελιώδη μάς συστήνονται εκ νέου.
Ο Δ.Α. μέσα από τις κινηματογραφικές δημιουργίες και τις θεατρικές παραστάσεις του έχει σαφώς αποκρυπτογραφήσει τι για εκείνον είναι σημαντικό και πώς επιθυμεί να συνομιλεί με τους θεατές του. Οι δημιουργίες του στρέφονται στην υπηρέτηση της σφαιρικά φωτισμένης οπτικής και υπεράσπισης ενός διπόλου καθοριστικού και αλληλοσυμπληρούμενου: της αλήθειας και του καλού. Στόχος του είναι να μας οδηγήσει να βρούμε και να δούμε την αλήθεια του κόσμου, όπου ο Αλλος είναι η σημαντική εκείνη συνθήκη που αναγκαία και απαραίτητα καθορίζει το είναι και το γίγνεσθαι.
Καθόλου τυχαίο το ότι επιλέγει τις Ικέτιδες του Ευριπίδη για να συνομιλήσει μαζί μας τα τελευταία δύο χρόνια, χρόνια που σηματοδότησαν σε παγκόσμιο επίπεδο αλλαγές στις συνθήκες και τις προσλαμβάνουσες της ζωής.
Κοινός τόπος για τους αρχαίους τραγικούς, ο σεβασμός και η κατανόηση της πεπερασμένης δύναμης του ανθρώπου. Η αναγνώριση της δύναμης και της συμπαντικής επίδρασης των άγραφων νόμων, εκείνων που δεν υπαγορεύονται αλλά καθορίζουν το είναι μας από την πρώτη μέρα της ύπαρξής μας.
Ο Ευριπίδης μέσα από αυτό του το έργο επιχειρεί να υμνήσει την αξία του σεβασμού: στη ζωή, στη σκέψη, στον πόνο του Αλλου, στον θάνατο· αλλά και στη δημοκρατία και στους ηγέτες εκείνους που τιμούν την ιδιότητα του πολίτη και υπερασπίζονται την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης. Στηλιτεύει κάθε ηγετίσκο που θεωρεί πως η συγκυρία της δικής του εξουσίας υπερβαίνει τη δυναμική των νόμων της ψυχής και του αυθεντικού δικαίου.
Ο Δήμος Αβδελιώδης, βουτηχτής των βαθύτερων σκέψεων και των ενδόμυχων πληγών της διάνοιας αλλά και της επιθυμίας μας, μέσω της χρήσης του λόγου και της σχέσης που αναπτύσσει μαζί του, προτάσσει μια διαφορετική προσέγγιση του κόσμου, με χρώματα και πινελιές εσκεμμένα εκρηκτικά. Συνδυασμοί πρωτόγνωροι και παρεμβάσεις θαρραλέες αποτυπώνονται στην ερωτική σχέση/μέθεξή του με το αρχαίο κείμενο. Συνομιλεί ως οραματιστής και δραματουργός με το αιώνες πριν γραμμένο κείμενο, ιερουργώντας μέσω του μεταφραστικού του λόγου για να αποδώσει τιμές στη «θεϊκή ικανότητα της συνείδησης» και της αντίληψης, που τον βοηθούν να διαχωρίζει «το καλό από το ολέθριο».
Ετσι επιλέγει η μετάφραση των Ικέτιδων να είναι ένας νέος τοκετός, που φέρνει στο φως ένα πόνημα με μουσικότητα, ρυθμό, δυναμική αλλά και διεκδικητικότητα για μια ζωή που δεν χαρίζεται, για μια αξιοπρέπεια που δεν ποδοπατείται, για δικαιώματα που δεν επιτρέπουμε να γίνουν βορά καμίας εξουσίας.
Ο Θησέας του Ευριπίδη είναι πρόσωπο-ωδή στον σπουδαίο Περικλή. Η εκ νέου γνωριμία του μαζί μας διά χειρός Αβδελιώδη θα μπορούσε εν δυνάμει να είναι μια ωδή σε σημαντικά πρόσωπα της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας, όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας ή ο Χαρίλαος Τρικούπης, άνδρες που το ανάστημά τους αποτέλεσε τη βάση για τη συνέχιση της πορείας μας.
Η αξία της μοναδικότητας της αθηναϊκής δημοκρατίας υφίσταται γιατί η ίδια υπερασπίζεται πανανθρώπινα ιδανικά, ειδικά όταν αυτά βάλλονται. Μήπως όμως αυτή η επιλογή μετάφρασης έρχεται να μας αφυπνίσει σε καιρούς πνευματικής αδράνειας και μεθοδευμένης σκοτεινιάς; Η μετάφραση του Δ.Α., σε άλλα σημεία λιτή και σε άλλα περισσότερο περιφραστική, αποδίδει με δυναμικό λόγο την ενσυναίσθηση για τον πόνο του Αλλου αλλά και την ανάγκη προάσπισης του δικαίου.
Επίσης, δεν διαχωρίζει αλλά ενώνει τα δύο φύλα σε μια μεταφραστική προσπάθεια σύμπνοιας άνδρα-γυναίκας, γυναίκας-άνδρα: «Γιατί ’ναι πάντα εφικτό/στις γυναίκες/με πραγματική σοφία/να κάνουνε τα λόγια τους/πράξεις·/με τη συνδρομή των ανδρών…». Σε μια εποχή γυναικοκτονιών που τα παραθυράκια του νόμου επιτρέπουν την ουσιαστική ατιμωρησία, η μεταφραστική οπτική/δεινότητα του Δήμου Αβδελιώδη έχει άλλη ερμηνευτική αξία. Μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς και να καλλιεργήσει την ευαισθησία για όποιον δεινοπάθησε, για όποιον υποφέρει: τις αδικοχαμένες νεκρές, τους ταλαιπωρημένους αμάχους, τα παιδιά, καθέναν που αγωνίζεται.
Η τεχνική με την αλλαγή στίξης στη μετάφραση, όπου ο νυν δημιουργός επιλέγει, κάνει αισθητή την πρόθεση να υψώσει τη φωνή, να δώσει ρυθμό στον θρήνο, να κραυγάσει το ανείπωτο: «Ακούω φωνές!/Με χτύπους στα στήθια!/Θρήνους νεκρικούς!».
Ο λόγος, αιφνίδια συγκλονιστικός σαν ένα μακρόσυρτο και βαθύ «Φευ»! Αποδίδει εύστοχα τη σύγκρουση, τον οδυρμό, τον πόνο αλλά και τον λόγο της μάνας Αίθρας, καθοριστικό για την αφύπνιση του γιου, σαν να είναι ο λόγος της μάνας φύσης απέναντι στο παράλογο του κόσμου. Συνειδητά ή ασύνειδα υπερασπίζεται μια κοσμοθεωρία για το απόλυτο καλό, όπου η «αρετή» για μια γυναίκα ταυτίζεται με τη «γενναιότητα της αφοσίωσης» και όντως τα περισσότερα λόγια, εν προκειμένω της Ευάδνης λίγο πριν πέσει στην ίδια φωτιά που καίγεται το σώμα του νεκρού συζύγου της Καπανέα, θα μπορούσαν να έχουν γραφεί από τον Ευριπίδη ως μια αποκρυπτογράφηση του γυναικείου ψυχισμού και του απόλυτου έρωτα.
Ο Ευριπίδης παρουσιάζει μέσω της δικής του γραφής τα ιδανικά που διαμόρφωσαν τις πανανθρώπινες αξίες και την πίστη στον Ανθρωπο: τον άγραφο νόμο-πρωτοπόρο για το ήθος και την ψυχική ισορροπία των ανθρώπων, την ειρήνη-πολύτιμη κατάσταση βίου που οδηγεί στην ευημερία του συνόλου. Ο Αβδελιώδης με τη δική του παρέμβαση στο αρχαίο κείμενο συνειδητά υπερασπίζεται το δικαίωμα στη σκέψη, στη ζωή, στην τιμή και την αναγνώριση της σημαντικότητας του καθενός.
Κόντρα στον παραλογισμό των ημερών, υπερασπίζεται συνειδητά την καρδιά, το δικαίωμα του πένθους, της εξωτερίκευσης του πόνου που τσακίζει την ψυχή, τη γνώση αλλά και τη δύναμη της λογικής απέναντι σε κάθε ενέργεια φίμωσης, πνευματικού λήθαργου και πολιτικής παραίτησης. Ενεργεί και λειτουργεί με σεβασμό και δεν εφησυχάζει απέναντι στα δρώμενα που αφορούν τη ζωή του ιδίου και των υπόλοιπων πολιτών. Γι’ αυτό και η μετάφρασή του στις Ικέτιδες του Ευριπίδη είναι μια πολιτική πράξη με την αρχαία ελληνική έννοια του όρου.
16.04.2022, ΑΠΟ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
