Ένα νέο κεφάλαιο στις διεθνείς σχέσεις ανοίγει στην Ουκρανία. Η ιστορική περίοδος που ακολούθησε την πτώση του τείχους του Βερολίνου τελείωσε κάτω από τον ήχο των Ρωσικών βομβαρδισμών
Έχουν περάσει λίγο παραπάνω από 24 ώρες από τη στιγμή που οι Ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις εξαπέλυσαν γενικευμένη επίθεση κατά της Ουκρανίας και τα τελευταία ανακοινωθέντα λένε πως βρίσκονται ήδη στο Κίεβο.  Προ ωρών διεξήχθη αντιπολεμική διαδήλωση στη Ρωσική Πρεσβεία στην Αθήνα και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ενώ συγκινητική έχει υπάρξει από χθες η αντίδραση των κατοίκων της Μόσχας και άλλων ρωσικών πόλεων όπου διεξήχθησαν μαζικές αντιπολεμικές συγκεντρώσεις. 
Έχουν ήδη γραφτεί και αναλυθεί περίπου όλες οι πτυχές αυτού του πολέμου, οπότε σε αυτή την έκτακτη ανασκόπηση, ανατρέχουμε στις σημαντικότερες στιγμές, παραθέτουμε μερικές από τις σημαντικότερες αναλύσεις και φωτίζουμε πλευρές των επιπτώσεων που περιμένουμε να συζητηθούν τις επόμενες ημέρες. Ένα χρονικό της κλιμάκωσης της κρίσηςΗ αναδρομή στο πώς φτάσαμε σήμερα στην Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα μπορούσε να ξεκινά από το 1917, το 1954, το 1991, το 2004, ή το 2014. Αλλά θα αρχίσουμε από το 2021. Ο Πρόεδρος Βολόντιμιρ Ζελένσκι, ένας κωμικός που υποδυόταν τον Πρόεδρο της Ουκρανίας σε μια δημοφιλή σατιρική εκπομπή της τηλεόρασης, εξελέγη τον Απρίλιο του 2019 με ποσοστό 73%, μια καταφανής ψήφος διαμαρτυρίας των Ουκρανών εναντίον της διαφθοράς στη χώρα και κατά όλου του πολιτικού προσωπικού που αναδύθηκε από τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν το 2014. Ανάμεσα στα όσα είχε υποσχεθεί ήταν η επίλυση του θέματος του τμήματος των ανατολικών επαρχιών της χώρας (των αυτοανακηρυχθεισών “Λαϊκών Δημοκρατιών” του Ντονμπάς), την αναδιαπραγμάτευση των συμφωνιών ειρήνευσης του Μινσκ, δημοψήφισμα για την ένταξη στο ΝΑΤΟ, και την πάταξη της διαφθοράς των ολιγαρχών. Από την αρχή, υπό τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης για φιλορωσισμό, έκανε μια στροφή στην ρητορική του υιοθετώντας μια πιο σκληρή στάση προς τη Μόσχα. Τον Σεπτέμβριο του 2020, υπέγραψε την νέα - σκληρή προς τη Ρωσία - στρατηγική εθνικής ασφαλείας της Ουκρανίας, παρότι η καθυστέρηση της υπογραφής της ερμηνεύτηκε ως αμφιταλάντευση του ίδιου του Ζελένσκι. Μέσα σε ένα χρόνο, και παρά τις αρχικές του επιτυχίες, όπως η επίτευξη εκεχειρίας στο Ντονμπάς, η δημοφιλία του άρχισε να μειώνεται αισθητά εξαιτίας της πανδημίας, των υποχωρήσεών του απέναντι στη διαφθορά των ολιγαρχών και την αντίδραση των εθνικιστών που αντιτίθεντο σε κάθε επαναδιαπραγμάτευση των Συμφωνιών του Μινσκ.
Από τα τέλη του 2020, το κόμμα του εμφανιζόταν δεύτερο πίσω από το φιλορωσικό κόμμα Πλατφόρμα Αντιπολίτευσης - Για τη Ζωή, του ολιγάρχη Βίκτορ Μέντβεντσουκ, προσωπικού φίλου του Πούτιν, όμως ο ίδιος παρέμεινε πρώτος στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων. Μετά την εκλογή Μπάιντεν, ο Ζελένσκι άρχισε να ανεβάζει αισθητά τους τόνους. Από τον Ιανουάριο του 2021 ξεκίνησε η εφαρμογή ενός νόμου για υποχρεωτική χρήση της Ουκρανικής γλώσσας σε δημόσιους χώρους και υπηρεσίες που είχε ψηφίσει ο προκάτοχός του Πέτρο Ποροσένκο. Παρά τις προεκλογικές του εξαγγελίες (ο ίδιος είναι Ρωσόφωνος), ο Ζελένσκι στήριξε τελικά την εφαρμογή αυτών των νόμων. Τον Φεβρουάριο ο Ζελένσκι έκλεισε τρία αντιπολιτευόμενα κανάλια ως φιλορωσικά, ενώ άσκησε δίωξη στον Μέντβεντσουκ. Χειρότερα ακόμα, από την Ρωσική σκοπιά, ο Ζελένσκι βγήκε στις αρχές του Φεβρουαρίου και δήλωσε σε συνέντευξή του στο αμερικανικό Axios πως η Ουκρανία είναι έτοιμη για άμεση προσχώρηση στο ΝΑΤΟ, κάτι που επιβεβαίωσε άρθρο του Υπ. Εξ. της Ουκρανίας στο Atlantic Council με τίτλο “Γιατί δεν είναι ακόμα η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ”. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ποροσένκο είχε κληρονομήσει άλλη μια “βόμβα” στην κυβέρνηση Ζελένσκι: έβαλε στο σύνταγμα της χώρας την υποχρέωση της Ουκρανίας να εντείνει τις προσπάθειές της να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Η Ουκρανική κυβέρνηση πάντως από τη σκοπιά της θεωρούσε πως έχει λαϊκή εντολή να ενισχύσει την ασφάλεια της χώρας, απέναντι σε αυτό που ένα πλειοψηφικό πλέον κομμάτι των Ουκρανών ψηφοφόρων θεωρούν Ρωσική απειλή. Και η οποία πλέον, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, είναι όλο και περισσότερο πλειοψηφική. Το αν θα μπορούσε να μπει άμεσα, ή και ποτέ η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ (ή στην ΕΕ που ήταν ο άλλος στόχος της) είναι βέβαια ένα άλλο ζήτημα. Η Ρωσική αντίδραση και ο αμερικανικός παράγονταςΗ αντίδραση της Ρωσίας ήταν η μαζική συγκέντρωση στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία από τον Μάρτιο ήδη, η πρώτη ένδειξη πως η Ρωσία έχει πάρει πολύ σοβαρά όλες τις εξελίξεις και ιδίως την νατοϊκή έμφαση του Ζελένσκι, αλλά και την φίμωση και την δίωξη των φιλορώσων στην χώρα. Παράλληλα, οι συγκρούσεις στις αποσχισθείσες περιοχές του Ντομπάς ξανάρχισαν σφοδρότερες. Η αλλαγή στάσης του Ζελένσκι, ο οποίος είχε βγει με σημαντική υποστήριξη των Ρωσόφωνων στον Ουκρανικό Νότο, σχετίζεται άμεσα όμως και με την αλλαγή στον Λευκό Οίκο. Η νέα κυβέρνηση στην Ουάσινγκτον ενθάρρυνε την σκλήρυνση της στάσης της Ουκρανίας απέναντι στη Ρωσία. Ενδεικτικό του ποιοι επικράτησαν στην κυβέρνηση Μπάιντεν ήταν ο πόλεμος που δέχθηκε ο Matthew Rojansky, υποστηρικτής της ύφεσης των σχέσεων με τη Ρωσία και της μη-επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά, όταν συζητήθηκε - και απορρίφθηκε - η τοποθέτησή του στην θέση του υπεύθυνου για Ρωσικά θέματα στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Ήταν σαφές πως οι ιέρακες έχουν το πάνω χέρι στην κυβέρνηση Μπάιντεν. Η ήττα των υποστηριζόμενων από την Μόσχα, Αρμενίων από τους Αζέρους στα τέλη του 2020, μεταφράστηκε από το Atlantic Council σαν απόδειξη της ευαλωτότητας της Ρωσίας. Η πορεία προς την φίμωση της αντιπολίτευσης συνεχίστηκε. Τον Αύγουστο του 2021 έκλεισε ως Ρωσόφιλο το αντιπολιτευόμενο ενημερωτικό διαδικτυακό περιοδικό strana.ua, ένα από τα σοβαρά ενημερωτικά σάιτ της Ουκρανίας. Τον Μάιο είχε τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό ο Μέντβεντσουκ. Παράλληλα, η συμμετοχή της Ουκρανίας σε κοινές ασκήσεις με το ΝΑΤΟ τον Σπετέμβριο είναι σίγουρο πως θορύβησε την Μόσχα. Από τον Νοέμβριο και μετά τα καμπανάκια της επερχόμενης σύγκρουσης ηχούσαν εντονότερα. Η νέα συγκέντρωση Ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία αυτή τη φορά από τον Οκτώβριο, σήμανε συναγερμό στο ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ άρχισαν να προειδοποιούν από τότε για επικείμενη εισβολή των Ρώσων, έχοντας καταστήσει σαφές πως δεν επρόκειτο να παρέμβουν στρατιωτικά. Την κλιμάκωση και το θέατρο της εισβολής - μη εισβολής την ζήσαμε, όπως και την στρατιωτική της κατάληξη. Το τελικό κερασάκι ήταν η δήλωση του Ζελένσκι στο Μόναχο στις 10 Φεβρουαρίου η οποία υπενόησε πως η Ουκρανία σκέφτεται να αναθεωρήσει την στάση της ως προς την κατοχή πυρηνικών όπλων.
Οι επιπτώσεις της επέμβασης στην ΟυκρανίαΤην περασμένη εβδομάδα γράψαμε ότι είναι συγκλονιστική η ευθύτητα των Ρωσικών δηλώσεων και ότι ο Πούτιν φαίνεται να εννοεί αυτά που λέει. Όλοι κατανοούν τα προβλήματα ασφαλείας που έθετε για τη Ρωσία η συνεχής επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά, όμως η αντίδραση (που είχε εντέλει προαναγγελθεί) αποτελεί την έναρξη μυρίων κακών για τον κόσμο, πολύ πέραν των συνόρων της Ουκρανίας.  Ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει κεφάλαιο στην Ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς μετασχηματίζει το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τοπίο προς επικίνδυνη κατεύθυνση. Η Ρωσία βρίσκεται αποκομμένη από τη Δύση, η Ουκρανία είναι υπό διάλυση και η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο της πυρηνικής απειλής, να υποστεί ένταση των πολιτικών ασφαλείας (με τον περιορισμό των δικαιωμάτων που αυτή ενέχει) και την ενεργειακή φτώχεια που χτυπάει ήδη την πόρτα των καταναλωτών ανά την ήπειρο. Ρωσία και η Ουκρανία μαζί παράγουν το 25% του παγκόσμιου σιταριού, το 20% του παγκόσμιου καλαμποκιού και το 80% του ηλιελαίου. Ενώ επηρεάζονται οι αλυσίδες τροφοδοσίας σχεδόν παντού: από τα μικροτσίπ, μέχρι φυσικά την ενέργεια (η Ρωσία έχει την παραγωγή του 40% του αερίου στην ΕΕ και το 10% του παγκόσμιου πετρελαίου). Το Nord Stream 2 έχει παγώσει και, αυτές τις ημέρες πια, δεν είναι βέβαιο αν, πότε και με ποιους όρους θα ξανανοίξει. Η εικασία πως η αναζωπύρωση του Ουκρανικού από τις ΗΠΑ είχε σαν στόχο την ενεργειακή κυριαρχία στην Ευρώπη, δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Η εσωτερική αποσταθεροποίησηΟ αριστερός Ουκρανός κοινωνιολόγος Βολόντιμιρ Ίστσενκο, έγραφε δυο μέρες πριν την στρατιωτική επέμβαση τους λόγους για τους οποίους μια εισβολή της Ρωσίας θα αποσταθεροποιούσε τον Πούτιν.
Στη Γεωπολιτική διάσταση της υπόθεσης αίνιγμα παραμένει τόσο η στάση της Κίνας, ή οποία έχει σταθεί στο πλευρό της Ρωσίας με εμφανή αμφιθυμία, όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία με τις εσωτερικές αντιθέσεις εξακολουθεί να παρακολουθεί αμήχανα την ανάδυση της Ρωσίας σε τρίτο πόλο ισχύος στο γεωπολιτικό παιχνίδι.
Μια εισβολή με αβέβαιο μέλλονΗ επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία έγινε, σύμφωνα με τον λόγο του Πούτιν, προκειμένου να “αποστρατιωτιοκοποιηθεί” και να “αποναζιστικοποιηθεί” η Ουκρανία, δηλαδή να διαλυθούν οι αμυντικές υποδομές του Ουκρανικού κράτους, και τοποθετηθεί φίλια κυβέρνηση στην Ουκρανία. Αυτό μόνο δια της επιβολής μπορεί να γίνει καθώς οι εκλογικοί συσχετισμοί ήταν δυσμενείς και δεν μπορεί παρά να είναι δυσμενέστεροι πλέον για την Ρωσία μετά το σοκ της εισβολής. Με άλλα λόγια ενώ βραχυπρόθεσμα ο αιφνιδιασμός του Πούτιν έχει πετύχει πλήρως, καθώς κανένας δεν έχει αντιδράσει και έχει μάλλον θωρακιστεί η Ρωσία μεσοπρόθεσμα ως προς τις (μέχρι στιγμής όχι και θεαματικές) οικονομικές συνέπειες, η συνέχιση της εισβολής δεν είναι σαφές πώς θα εξελιχθεί χωρίς την φθορά του ίδιου του Πούτιν στο εσωτερικό του, ή δεν θα γυρίσει μπούμερανγκ με την συσπείρωση και την ενίσχυση της ΝΑΤΟϊκής παρουσίας στην Ανατολική Ευρώπη. Η βίαιη διάρρηξη των σχέσεων με τον Ουκρανικό πληθυσμό δε, πέρα από τις αλλαγές εκλογικών συσχετισμών που επέφερε η απόσχιση της Κριμαίας και του Ντονμπάς, έχει εξασφαλίσει πως μια εδραιωμένη πια πλειονότητα δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει με καμία φιλική διάθεση την Ρωσία, αντίθετα θα βαθύνει το αντιρωσικό αίσθημα σε βάθος δεκαετιών. Μια χώρα που σε αποστρέφεται, δεν μπορεί να κρατηθεί παρά μόνο με τα όπλα. Η περικύκλωση της Ρωσίας από το ΝΑΤΟ ήταν και είναι ένα γεωπολιτικό έγκλημα, για το οποίο ακόμα και ο αρχιτέκτονας του Ψυχρού Πολέμου είχε προειδοποιήσει πως θα ήταν “μοιραίο λάθος”. Δεν είμαστε όμως καθόλου σίγουροι πως η πολεμική επιχείρηση του Ρώσου Προέδρου - καταπατώντας το ίδιο διεθνές δίκαιο το οποίο η Ρωσία δικαίως κατηγορεί το ΝΑΤΟ πως το επικαλείται εξαιρετικά επιλεκτικά - θα ανακόψει την ΝΑΤΟϊκή απειλή για τη Ρωσία. |
