Μ’ αυτά και μ’ αυτά θυμήθηκα μια παλιά παροιμία (που, ομολογώ, μ’ ενθουσίαζε από παιδί): Ουδείς μωρότερος των ιατρών, εάν δεν υπήρχαν οι δάσκαλοι. Δεν ξέρω πλέον πώς θα γλιτώσουμε απ’ αυτή τη μάστιγα των ανεγκέφαλων πανεπιστημιακών με τους βαρύγδουπους τίτλους, που λυμαίνονται τα μαζικά μέσα συναγωνιζόμενοι τους Ευαγγελάτους, Πορτσάλτες και Αφτιάδες στην εκστρατεία πνευματικής εξαχρείωσης του κοινού.
Δεν είναι ένας και δύο· και δεν θα υπήρχε κανένας ιδιαίτερος λόγος ν’ ασχοληθούμε με τον κο Ευάγγελο Πρωτοπαπαδάκη, εάν δεν έφερε με καμάρι τις εξής ιδιότητες: αναπληρωτής καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του ελληνικού κλιμακίου της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO! Θα περίμενε κάποιος ωκεανούς σοφίας να ξεχυθούν από το στόμα ενός τέτοιου ειδήμονα στη «βιοηθική», πόσο μάλλον τη στιγμή που η βιοηθική είναι το μεγάλο θύμα των ημερών που ζούμε… Για να μην τα πολυλογώ, έτσι μπήκα στον κόπο να διαβάσω μια δικτυακή του ανάρτηση (the MAGAZINE, 16 Νοεμβρίου 2001) με τίτλο «Είναι ανήθικο ένα lockdown μόνο για ανεμβολίαστους;». Στην παραπάνω ερώτηση του προβοκάτορα δημοσιογράφου, λοιπόν (ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, έχει προτάξει μια εικόνα νεοφασιστών που διαδηλώνουν κρατώντας μια ελληνική σημαία σαν λαγάνα), ο κος καθηγητής απαντά:
Νομίζω ότι πια όχι μόνο δεν είναι ανήθικο, αλλά το lockdown για τους ανεμβολίαστους είναι η πλέον ηθικώς αποδεκτή επιλογή – από τη στιγμή που τα επιστημονικά τεκμήρια και οι σχετικές έρευνες μας δείχνουν ότι οι εμβολιασμένοι πράγματι δεν κινδυνεύουν σοβαρά [υπογραμμίσεις δικές μου].
Δεν το λέω εγώ ο άσχετος αυτό, σαν να μας λέει, το λένε «τα επιστημονικά τεκμήρια και οι σχετικές έρευνες». Τα «επιστημονικά τεκμήρια» εδώ λειτουργούν σαν μαγική επωδός, κλείνοντας το μάτι στο αδαές κοινό που νιώθει δέος και θαυμασμό απέναντι στην «επιστήμη» ακριβώς επειδή δεν καταλαβαίνει τις ιερατικές της φόρμουλες και είναι παντελώς ανίκανο να την κρίνει. Γι’ αυτό ακριβώς και ο γράφων δεν θεωρεί απαραίτητο να παραπέμψει σε καμία τέτοια «σχετική έρευνα». Δυστυχώς γι’ αυτόν, οι μόνοι «επιστήμονες» που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο είναι οι διορισμένοι από τη κυβέρνηση θλιβεροί εντολοδόχοι, που γίνονται κατ’ επανάληψιν ρόμπα όποτε τολμήσουν να βγουν στα κανάλια (και αν κατ’ εξαίρεσιν τα κανάλια κάνουν το λάθος να το επιτρέψουν) σε διάλογο με σοβαρούς επιστήμονες. Αν τα πιο αξιόπιστα διεθνή τεκμήρια δείχνουν κάτι, είναι ότι οι εμβολιασμένοι νοσούν και κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από τους ανεμβολίαστους· και δεν είναι καθόλου παράξενο αυτό ούτε απροσδόκητο, για κάποιον τουλάχιστον που ξέρει σοβαρή ιατρική.
Από εδώ όμως, μ’ ένα δυσεξήγητο συλλογιστικό άλμα, περνάει στο «δια ταύτα»:
… Οι ανεμβολίαστοι εξαιτίας της επιλογής τους πλήττουν την δυνατότητα επίτευξης της ανοσίας της αγέλης, και συνεπώς πρέπει να περιορίζεται η δυνατότητά τους να βρίσκονται μαζί με άλλους, και γιατί μεταδίδουν πολύ πιο εύκολα αλλά και γιατί παραμένει ένα ποσοστό νόσησης στους εμβολιασμένους, οπότε καλό είναι αυτοί να προστατευθούν [υπογραμμίσεις δικές μου].
Το ότι οι ανεμβολίαστοι «μεταδίδουν πολύ πιο εύκολα», ας μου πει κάποιος (για να μην παραφρονήσουμε τελείως), πού το βρήκε ο άνθρωπος; Καμία απολύτως έρευνα παγκοσμίως δεν έχει τεκμηριώσει ποτέ τέτοια θέση, και δεν το ισχυρίζονται καν οι κατασκευαστές των εμβολίων…! Αν υπάρχει τέτοια «επιστημονική» έρευνα με αξιόπιστα συγκριτικά δεδομένα, οπουδήποτε, θα παρακαλούσα να μας την θέσει υπόψιν. Τώρα, το ότι «παραμένει ένα ποσοστό νόσησης στους εμβολιασμένους» είναι απολύτως αληθές και τεκμηριωμένο, αλλ’ από πουθενά δεν προκύπτει ως αιτία τού γεγονότος η ύπαρξη ανεμβολίαστων στο περιβάλλον του εμβολιασμένου. Εδώ βλέπουμε απλώς ένα ρητορικό τέχνασμα που παρακάμπτει οιαδήποτε έλλογη επιχειρηματολογία, προσπαθώντας —τηλεοπτικώ τω τρόπω— μέσω της πρόκλησης συνειρμών να «βάλει ιδέες», όπως λέμε. Μια στοιχειώδης κοινή λογική, το πρώτο που αυθόρμητα θα σκεφτόταν ως «αιτία» είναι ακριβώς η αναποτελεσματικότητα των εμβολίων (πριν ακόμα μιλήσουμε για τους κινδύνους τους, που είναι ένα άλλο, και πολύ πιο δραματικό, κεφάλαιο συζήτησης). Ορθά κατανοημένο, αυτό λέει επίσης ότι «ανοσία της αγέλης» επ’ ουδενί χτίζεται με εμβολιασμούς (και, ορθά ποιούντες, οι επίσημοι προπαγανδιστές έχουν πια, ενόψει των συντριπτικών δεδομένων που μας έρχονται απ’ όσες χώρες δίνουν αξιόπιστα στοιχεία, εγκαταλείψει και αυτό το σλόγκαν).
Επειδή όμως ο κος Πρωτοπαπαδάκης φέρει διακριτικά φιλοσοφικής αρμοδιότητας, είναι αναπόφευκτο η συζήτηση να μπει στα χωράφια της φιλοσοφίας. Και αν μιλάμε για ηθική φιλοσοφία, είναι forcer η αναφορά στον Καντ. Εδώ η στρατηγική είναι να εξαπολύονται γενικόλογες ρήσεις και αρχές, μάλλον κοινότοπες στη γενική τους διατύπωση, παρακάμπτοντας όλες τις κρίσιμες αποσαφηνίσεις περί της δυνατής εφαρμογής τους. Κάπου στην πρώτη Κριτική, αν δεν με απατά η μνήμη μου, ο Καντ όριζε την κρίση ως «ικανότητα σύνδεσης του γενικού με το επιμέρους», και προσέθετε πως η έλλειψη αυτής της ικανότητας είναι ό,τι κοινώς λέμε βλακεία. Αυτό ακριβώς μου θύμισε η περίπτωση του κου Πρωτοπαπαδάκη: από τη θέση ότι
καθένας από μας […] αφενός έχει ένα τέλειο καθήκον προς τον εαυτό του, να μη βλάψει π.χ. σοβαρά την υγεία του, αφετέρου έχει κι ένα ατελές καθήκον προς τους άλλους, κι εν προκειμένω, να βοηθήσει στη δημιουργία ανοσίας της αγέλης
δεν προκύπτει με κανέναν τρόπο ότι
ο ανεμβολίαστος κάνει κάτι που έρχεται σε αντίθεση και με αυτά τα δύο. Οπότε κάνει κάτι που κατά μια έννοια είναι ακατανόητο – τουλάχιστον για την καντιανή ηθική παράδοση
επειδή όλο το ζήτημα είναι να κρίνουμε σε ποια περίπτωση, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, κάποιος κάνει κακό στην υγεία του και/ή βλάπτει τους άλλους. Η φιλοσοφική οξυδέρκεια δεν έγκειται στο να παπαγαλίζουμε ρήσεις τού Καντ αλλά στο να κρίνουμε τους ιδιαίτερους όρους υπό τους οποίους έχει εφαρμογή μια αρχή μέσα σε μια μη a priori αποφασίσιμη πραγματικότητα. Αλλά ο κος Πρωτοπαπαδάκης αφήνει την κρίση «στον αυτόματο», προϋποθέτοντας ως δεδομένο αυτό ακριβώς που πρέπει να κριθεί. Ερωτώ λοιπόν: πότε παραβαίνω το πρώτο καθήκον, δηλαδή προκαλώ βλάβη στον εαυτό μου – όταν κάνω το εμβόλιο ή όταν αρνούμαι να το κάνω; Και πότε υπηρετώ καλύτερα το καθήκον προς τους άλλους, να συμβάλω στην «ανοσία της κοινότητας» (και ν’ αφήσουμε επιτέλους το χυδαίο «αγέλης») – όταν τρομοκρατημένος από «γιδοβοσκούς» τύπου Βασιλακόπουλου πασχίζω ν’ αποφύγω μιαν αναπόφευκτη νόσηση πατώντας «εμβόλια» κάθε δεύτερη εβδομάδα ή όταν δεχόμενος να νοσήσω φυσιολογικά, όπως έκανε πάντα η ανθρωπότητα, ενισχύω τη φυσική μου άμυνα και συμβάλλω στην αποδυνάμωση ενός —ούτως ή άλλως μικρής, και διαρκώς μειούμενης, επικινδυνότητας— ιού; Αν δεν είναι σε θέση ν’ απαντήσει αυτά τα ερωτήματα κάποιος, όλα τα φιλοσοφικά του αποφθέγματα είναι, αν μου επιτρέπεται η έκφραση, «στον γάμο του καραγκιόζη».
Εγώ θεωρώ ότι δεν μπορεί να εγκριθεί από τον λόγο μία αξίωση να παραμείνω ανεμβολίαστος επί τη βάση ενός δικαιώματος μου —στην αυτοδιάθεση π.χ.— γιατί πολύ απλά είναι καταστροφικό. Και αυτό το λένε οι επιστήμονες και δεν έχουμε κάτι άλλο να εμπιστευθούμε. Αυτός που επιλέγει να παραμείνει ανεμβολίαστος, το κάνει χωρίς να επιθυμεί να νοσήσει και να καταλήξει σε κάποια ΜΕΘ. Τελικά όμως αυτό θα του συμβεί, απλά εκείνος δεν το ξέρει [υπογραμμίσεις δικές μου].
Εδώ η φιλοσοφία, έχοντας ολοκληρώσει ως φαίνεται τα καθήκοντά της, δίνει τη θέση της στην προφητική. Αν όμως συμβεί το αντίθετο – όπως όλα δείχνουν ότι αυτή τη στιγμή συμβαίνει; Πώς θα γλυτώσει τη γελοιοποίηση ο προφήτης της συμφοράς κι εκείνοι των οποίων λειτουργεί ως φερέφωνο; Θα τους σώσουν «οι επιστήμονες» τους οποίους επικαλούνται; Και τί θ’ απαντήσουν αυτοί στους άλλους επιστήμονες, που γελάνε κιόλας μαζί τους;
Αλλά το πράγμα δεν είναι διόλου για γέλια. Φαιδροί ή όχι, τέτοιοι «διανοητές» έχουν την ανείπωτη θρασύτητα που τους δίνουν οι πλάτες μιας αδίστακτης εξουσίας. Και λίγο μόνο αν ξύσεις το «διαλεκτικό» τους επίχρισμα, προβάλλει ο επαρχιακός χωροφύλακας που είναι η αληθινή του φύση. Ιδού πώς μιλάει αυτός:
Εγώ ευτυχώς δεν είμαι πολιτικός, δεν καλούμαι να πάρω αυτές τις αποφάσεις, αλλά εάν έπρεπε, θα έλεγα ότι πουθενά δεν θα έπρεπε [οι ανεμβολίαστοι] να έχουν πρόσβαση. Θέλω να πω ότι πλέον η επιλογή τού να παραμείνεις ανεμβολίαστος, ύστερα από δυο χρόνια πανδημίας που συνεχίζει να σκοτώνει κόσμο σε ακραίο ρυθμό, είναι μία σκληρή επιλογή […] Είναι λογικό λοιπόν να συνοδεύεται και απ’ τις αντίστοιχες συνέπειες [υπογραμμίσεις δικές μου].
Το ίδιο ρεφραίν, ad nauseam – σαν ν’ ακούμε ξανά τον Χατζηστεφάνου, τον Γεροτζιάφα, τον Δουζίνα, τον Χριστόπουλο, ή τον ίδιο τον Πλεύρη… Ξανά η επιμονή να παρουσιάσουν μια κοινή επιδημία σαν αποκαλυψιακή μάστιγα και να της φορτώσουν όλη τη σωρεία των εν ψυχρώ εγκλημάτων, τον ανυποψίαστο αυτόν κόσμο που όντως «σκοτώνει σε ακραίο ρυθμό» μια ιατρική βιομηχανία και μια ολέθρια διεθνής και εγχώρια πολιτική… Ξανά το ίδιο ηλίθιο επιχείρημα του free rider, σύμπτωμα της απελπιστικής τους διανοητικής ένδειας και ψυχοπνευματικής απασβέστωσης:
Αυτός που δεν εμβολιάζεται, δεν μπορεί σήμερα να είναι παραπλανημένος – μιλάω για τις περισσότερες περιπτώσεις. Όχι. Είναι ένας άνθρωπος του οποίου η ηθικότητα σε μεγάλο βαθμό πάσχει, και αυτό πρέπει να το δει ο καθένας από εμάς για τον εαυτό του. Το free riding, το να μη συμμετέχεις στη δημιουργία ενός κοινού αγαθού, όπως είναι η δημόσια υγεία, κι εν προκειμένω η ανοσία της αγέλης, αλλά να θέλεις μετά να το εκμεταλλευτείς εφόσον έχει ήδη δημιουργηθεί, δεν μπορεί να επιδοκιμαστεί ηθικά.
Λοιπόν, θα το πω για τελευταία φορά – και αυτό ας θεωρηθεί προλεγόμενο σε κάθε μελλοντική ανοητολογία: το επιχείρημα του free rider είναι μια αποπτωχευμένη αγγλοσαξωνική (διάβαζε: λογικοαναλυτική) μετάφραση της καντιανής κατηγορικής προσταγής (πρώτη διατύπωση), της οποίας το νόημα είναι να μην έχεις δύο μέτρα και δύο σταθμά – να επιδιώκεις για τον εαυτό σου αυτό που θα ήθελες, ή θα πρότεινες, να επιδιώκει κάθε άνθρωπος στη θέση σου. Πώς όμως αυτοί οι φωστήρες που το επικαλούνται πιστεύουν ότι όσοι αρνούμαστε να εμβολιαστούμε θωρούμε καλό και χρήσιμο πράγμα τον εμβολιασμό, και άρα θα θέλαμε να εμβολιαστούν όλοι οι άλλοι ώστε να επωφεληθούμε λάθρα; Για όποιον αρνείται ακόμα να το καταλάβει, εκείνο που ζητάμε για τον εαυτό μας δεν τίποτα περισσότερο ή λιγότερο απ’ ό,τι ζητάμε να κάνει ολόκληρη η ανθρωπότητα: να συμβάλει στη δημιουργία της δημόσιας υγείας, ως κοινού αγαθού, αρνούμενη τις πλατφόρμες γενετικής τεχνολογίας και προστατεύοντας πάνω απ’ όλα τα παιδιά από αυτή τη νέα απειλή· αρνούμενη την εξουσία της λευκής ρόμπας και την εισβολή του κράτους μέσα στο σώμα της· αντιστεκόμενη στην ολοκληρωτική μεταμόρφωση του παγκόσμιου καπιταλισμού και στον σχεδιαζόμενο τεχνοεπιστημονικό έλεγχο της ζωής· πολεμώντας ανυποχώρητα τα κτηνώδη επιχειρηματικά συμφέροντα και τις κυβερνήσεις που λειτουργούν ως ιμάντες μεταβίβασης των πολιτικών σχεδιασμών τους. Και είμαστε ως προς αυτό σε απόλυτη συνέπεια τόσο με την καντιανή ηθική (που δεν οφείλαμε κατ’ ανάγκη) όσο και με τον εαυτό μας (που κατ’ ανάγκη οφείλουμε).
Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχει ένα σημείο στο οποίο ο κος Πρωτοπαπαδάκης έχει πολύ δίκιο· μόνο που, όπως του συμβαίνει συνήθως, δεν καταλαβαίνει καλά πού αυτό έχει εφαρμογή και ισχύει. Σε κάποιο σημείο, εκφέρει της εξής διάγνωση:
Δεν είναι παράλογο να πούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι με κακή λειτουργία τής λογικότητας, οι οποίοι δεν είναι ικανοί να παίρνουν λογικές αποφάσεις για τον εαυτό τους. Εκεί ίσως ένας ήπιος πατερναλισμός να χρειάζεται, γιατί δεν μπορείς να τον πάρεις να τον εμβολιάσεις με το ζόρι.
Λοιπόν, παραδόξως, όσο κι αν εξ ιδιοσυγκρασίας απεχθάνομαι τον πατερναλισμό, εδώ θα συμφωνήσω. Υπάρχουν άνθρωποι σαν κο Πρωτοπαπαδάκη, σαν όλους τους προαναφερθέντες και τους ομοίους τους, οι οποίοι μοιάζουν να πάσχουν «από κακή λειτουργία τής λογικότητας» – πράγμα που τους κάνει όχι μόνο ανίκανους να παίρνουν λογικές αποφάσεις για τον εαυτό τους (πράγμα που δεν θα πείραζε και πολύ) αλλά κυρίως να παίρνουν ολέθριες αποφάσεις για τους άλλους (πράγμα που τους εξισώνει με παρανοϊκούς εγκληματίες, για τους οποίους, φοβάμαι, είναι αδύναμο ελαφρυντικό το ακαταλόγιστο). Τώρα που όλες οι νουθεσίες μας και οι εκκλήσεις στην κοινή λογική και την ανθρωπιά έχουν ναυαγήσει, θα βρούμε τη δύναμη να τους δικάσουμε;
ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ
