Το κείμενο του Λούντβιχ Κλάγκες συντάσσεται το 1913 και αποτελεί, δίχως αμφιβολία, το πρώτο σύγχρονο οικολογικό μανιφέστο· διότι περιγράφει με ακρίβεια τις επιζήμιες συνέπειες που είχε ήδη αρχίσει να έχει η πρόσφατη, ακόμη τότε, βιομηχανική επανάσταση όχι μόνο στον έμβιο κόσμο και στο φυσικό περιβάλλον μα και στον ίδιο τον άνθρωπο. […] Ο Κλάγκες φρονεί πως ο τραγικός χαρακτήρας του Δυτικού ανθρώπου έγκειται στο ότι είναι ένα ον ξεριζωμένο, εφόσον έχουν διαρραγεί οι δεσμοί που τον συνέδεαν με τη μητέρα Γη. Υπάρχει, άραγε, σωτηρία για τούτον τον εκφυλισμένο μητροκτόνο; Είναι δυνατόν ν’ αποκατασταθεί ο σπασμένος του δεσμός με τη φύση;
«Η “πρόοδος” σαρώνει τη γη σαν λαίλαπα· όπου έχει κατακάψει τα πάντα, δεν ευδοκιμεί πλέον τίποτα, για όσον καιρό υπάρχουν ακόμα άνθρωποι! Όσα είδη ζώων και φυτών έχουν εξολοθρευθεί, δεν ανανεώνονται· η μύχια φλόγα της καρδιάς έχει σβήσει, η εσωτερική πηγή που τροφοδοτούσε τη μουσική άνθηση και τις ιερές γιορτές έχει αποστραγγιστεί· το μόνο που απομένει είναι μονάχα η σκυθρωπή εργάσιμη μέρα διακοσμημένη με τα μπιχλιμπίδια θορυβωδών “απολαύσεων”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρισκόμαστε στην εποχή της παρακμής της ψυχής».
"Ο δεσμός μεταξύ της ανθρώπινης δημιουργίας και της γης έχει εξαρθρωθεί, ενώ το αρχέγονο τραγούδι της υπαίθρου έχει εξαφανιστεί για ολόκληρους αιώνες – αν όχι για πάντα. Οι ίδιες σιδηροδρομικές γραμμές, τηλεγραφόξυλα, πυλώνες υψηλής τάσης διασχίζουν με αδρές ευθείες γραμμές δάση και οροσειρές, είτε πρόκειται για την Ευρώπη, είτε για την Ινδία, την Αίγυπτο, την Αυστραλία, την Αμερική· τα ίδια γκρίζα πολυώροφα μπλοκ κατοικιών συμπαρατάσσονται μονότονα, εκεί όπου ο καλλιεργημένος άνθρωπος ξεδιπλώνει την «ευλογημένη» του δραστηριότητα· στη δική μας όπως και σε άλλες περιπτώσεις τα χωράφια «συζευγνύονται», δηλαδή διαμελίζονται σε ορθογώνια και τετράγωνα κομμάτια, τάφροι επιχωματώνονται, θαλερά σύδεντρα ξεριζώνονται, καλαμιώνες αποξηραίνονται· ο ερημότοπος του παρελθόντος με την οργιώδη βλάστηση έπρεπε να δώσει τη θέση του σε ομοιογενείς δασικές εκτάσεις παρατεταγμένες διαδοχικά με στρατιωτική πειθαρχία, χωρίς τη λόχμη των «βλαβερών» χαμαιφύτων· οι κοίτες των ποταμών, οι οποίες κάποτε ελίσσονταν σε λαβυρινθώδεις σχηματισμούς ανάμεσα σε κατάφυτες πλαγιές, έχουν μετατραπεί σε ευθεία κανάλια· οι κλιμακωτές κοίτες και οι καταρράκτες –ακόμα και ο ίδιος ο Νιαγάρας!– πρέπει να τροφοδοτήσουν υδροηλεκτρικές γεννήτριες· δάση από καμινάδες κατακλύζουν τις όχθες τους, ενώ τα δηλητηριώδη λύματα των εργοστασίων μολύνουν τους υδροφόρους ορίζοντες της γης· εν συντομία, η όψη της σημερινής ενδοχώρας θυμίζει όλο και περισσότερο το Σικάγο, με λίγες πινελιές γεωργίας!
«Ω, Θεέ μου!», αναφωνούσε πριν από εκατό χρόνια ο ιπποτικός Άχιμ φον Άρνιμ, «πού χάθηκαν εκείνα τα δέντρα στη σκιά των οποίων συλλογιζόμασταν, τα πανάρχαια σημάδια της ακλόνητης σταθερότητας; τι τους συνέβη, τι συμβαίνει άραγε; Έχουν σχεδόν λησμονηθεί από τον λαό μας, πλέον σκοντάφτουμε πάνω στις ρίζες τους. Οι κορυφογραμμές των βουνών έχουν αποψιλωθεί πλήρως, δεν φυτρώνει ούτε χορτάρι· μόνη μας έγνοια πλέον ότι δεν έχουμε απομυζήσει αρκούντως τη Γερμανία!» Από τη μεριά του, ο Λενάου συνόψισε τις εντυπώσεις του από την πατρίδα μας με τον ακόλουθο τρόπο: ο άνθρωπος πιάνει τη φύση απ’ τον λαιμό και τη στραγγαλίζει. Τι θα έλεγαν άραγε σήμερα τούτοι οι άνδρες…! Σήμερα ίσως θα προτιμούσαν, όπως ο Χάινριχ φον Κλάιστ, να αποδημήσουν από τη γη, εις βάρος της οποίας ιεροσυλεί το φαύλο τέκνο της, ο άνθρωπος..."
Λούντβιχ Κλάγκες, Ο άνθρωπος και η γη (1913)
μετάφραση: Γιώργος Στεφανίδης, επίμετρο: Ζιλμπέρ Μερλιό
Ο Φρίντριχ Κόνραντ Έντουαρντ Βίλχελμ Λούντβιχ Κλάγκες (1872-1956) γεννήθηκε στο Αννόβερο και πέθανε στο Κίλχμπεργκ της Ζυρίχης. Σπούδασε φυσική και χημεία και στη συνέχεια φιλοσοφία και ψυχολογία. Βασικός εκπρόσωπος της «φιλοσοφίας της ζωής», επεξεργάστηκε μιαν αντι-ορθολογική και βιταλιστική κριτική του νεωτερικού «λογοκεντρισμού» εμπνευσμένη από τους Γερμανούς ρομαντικούς, τον Νίτσε, τον Μπερξόν και τον Ελβετό ανθρωπολόγο Johann Jakob Bachofen. Ταυτόχρονα αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της δουλειάς του στον τομέα της ψυχολογίας, ενώ συγκαταλέγεται στους θεμελιωτές της γραφολογίας. Ιδιότυπος κι εξωακαδημαϊκός στοχαστής, έχαιρε της εκτίμησης προσωπικοτήτων τόσο διαφορετικών όσο ο Βάλτερ Μπέγιαμιν κι ο Ερνστ Κασσίρερ, ο Ρόμπερτ Μούζιλ κι ο Χέρμαν Έσσε, ο Τόμας Μαν κι ο Εμίλ Σιοράν. Το 1966, σε άρθρο του στον Spiegel, με αφορμή τον θάνατό του Κλάγκες, ο Γιούργκεν Χάμπερμας σημείωνε ότι «δε θα πρέπει ν’ αφήσουμε το πέπλο της ανορθολογικής μεταφυσικής και της αποκαλυψιακής φιλοσοφίας της ιστορίας του ν’ αποκρύψει τα επιτεύγματά του στον χώρο της ανθρωπολογίας και της φιλοσοφίας της γλώσσας». Κύρια έργα του: Βασικές αρχές της χαρακτηρολογίας (Prinzipien der Charakterologie, 1910), Ο άνθρωπος και η γη (1913), Περί του κοσμογονικού Έρωτα (Vom kosmogonischen Eros, 1922), Το πνεύμα ως ανταγωνιστής της ψυχής (Der Geist als Widersacher der Seele, τρεις τόμοι: 1929–32), Η ουσία του ρυθμού (Vom Wesen des Rhythmus, 1934).
Μετάφραση: Γιώργος Στεφανίδης
Επίμετρο: Ζιλμπέρ Μερλιό
Μάιος 2020
σελ. 80
