Για ακόμα μια περίοδο όροι όπως «έθνος», «παράδοση», «λαϊκός πολιτισμός» έρχονται στη δημόσια συζήτηση, άλλοτε με ένταση, άλλοτε όχι, σίγουρα πάντως ως μια προσπάθεια να δούμε ποιοι είμαστε σε σχέση με τον τόπο που ζούμε και την ιστορική διαδρομή μας. Αυτό το συλλογικό είναι και οι ταυτότητες, δεν είναι άλλωστε και οι παράμετροι που ορίζουν ή ορίζονται από τις αλλεπάλληλες αλλαγές, ταυτίσεις και διαφοροποιήσεις σε αυτήν την άκρη της Ευρώπης, στα Βαλκάνια ακόμα και στις μέρες μας;

Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης στη Θεσσαλονίκη μπορεί να γίνει το νήμα που θα πιάσει ο καθένας μας στον δρόμο της αναζήτησης απαντήσεων.

Ο Βασίλης Νιτσιάκος, καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με διεθνώς αναγνωρισμένο ερευνητικό και συγγραφικό έργο, ασχολείται την τελευταία δεκαετία ιδιαίτερα με θέματα μετανάστευσης, ταυτοτήτων και εθνογραφίας συνοριακών περιοχών. Από το 2016 είναι και πρόεδρος του μουσείου, το οποίο αποτελεί ένα ζωντανό και ανοιχτό χώρο όπως λέει στην «Εφ.Συν.».

 

«Το μουσείο, οποιοδήποτε μουσείο, δεν μπορεί να είναι απλώς ένας χώρος συγκέντρωσης, μελέτης και έκθεσης κάποιων αντικειμένων. Οσο καλά και να γίνεται η "συλλεκτική", "σωστική" και "εκθεσιακή" δουλειά δεν αρκεί. Ειδικά ένα Λαογραφικό-Εθνολογικό Μουσείο, του οποίου το αντικείμενο είναι ο "λαϊκός" πολιτισμός, πρέπει, κατά την άποψή μας, να έχει διαρκή επικοινωνία, σε ερευνητικό και πολιτιστικό επίπεδο, με την κοινωνία που παρήγαγε και παράγει αυτόν τον πολιτισμό. Πρέπει επίσης να είναι σε θέση να αποδίδει σε αυτήν την κοινωνία ως αντίδωρο το προϊόν της έρευνας και μελέτης του είτε με τη μορφή πολιτιστικού είτε εκπαιδευτικού προϊόντος» αναφέρει και προσθέτει:

Πνεύμα σεβασμού

«Τα παραπάνω δεν μπορούν γίνουν ωστόσο εάν το μουσείο δεν έχει τις κατάλληλες υποδομές, το προσωπικό και τον ανάλογο προσανατολισμό. Ενα σύγχρονο μουσείο δεν μπορεί παρά να έχει και ακαδημαϊκό χαρακτήρα, να συνομιλεί με αντίστοιχους ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς θεσμούς, να είναι σε θέση να εκπονεί ερευνητικά προγράμματα, που δεν θα "εμπλουτίζουν" απλώς τις συλλογές του, αλλά θα κομίζουν και νέα πράγματα στον τομέα της ανθρωπολογικής έρευνας και στο πεδίο της μουσειολογίας.

»Το μουσείο επίσης έχει να παίξει έναν σημαντικό κοινωνικό ρόλο, σε σχέση όχι μόνο με την εκπαίδευση και τη νέα γενιά, αλλά και με δράσεις που αφορούν ειδικές ομάδες του πληθυσμού (ΑμεΑ, πρόσφυγες, εθνοπολιτισμικές ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κ.λπ.). Η καλλιέργεια επίσης μέσω εκδηλώσεων ενός πνεύματος σεβασμού και προστασίας της πολιτισμικής ποικιλότητας, κοινωνικής αλληλεγγύης και συλλογικής αυτογνωσίας σε τοπικό και εθνικό επίπεδο πρέπει να αποτελεί βασική στόχευση».

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θέσαμε και τους όρους «Λαογραφία» ή «Εθνογραφία» και πώς προσεγγίζονται σήμερα.

Οπως αναφέρει ο κ. Νιτσιάκος:

«Ως προς τη Λαογραφία, γνωρίζετε ότι υπάρχει μια τεράστια σύγχυση στο κοινό ανάμεσα στην ερασιτεχνική και την επιστημονική Λαογραφία. Σε ό,τι αφορά την επιστήμη της Λαογραφίας, όπως σε κάθε κλάδο, υπάρχουν διαφορετικές τάσεις, διαφορετικές σχολές σκέψης. Εμείς είμαστε υπέρ μιας Λαογραφίας με ανοιχτούς θεωρητικούς και μεθοδολογικούς ορίζοντες, υπέρ μιας Λαογραφίας που συνομιλεί ισότιμα με τις αδελφές της επιστήμες, όπως η Κοινωνική/Πολιτισμική Ανθρωπολογία και η Κοινωνιολογία, αλλά και ο νεοπαγής κλάδος των Πολιτισμικών Σπουδών. Μια Λαογραφία ανοιχτή στη διεπιστημονικότητα, μια Λαογραφία με ενσωματωμένη την έννοια της ιστορικότητας τόσο στη θεωρία όσο και στη μέθοδό της. Μια Λαογραφία κοινωνικο-ιστορική, μια Λαογραφία ενταγμένη με την ιδιαίτερη ιστορία της και την πνευματική της παράδοση σε μια γενική Ανθρωπολογία, που είναι και το γενικό αίτημα σε διεθνές επίπεδο σήμερα» τονίζει ο κ. Νιτσιάκος.

Ως προς την Εθνολογία αναφέρει πως «είναι γνωστό ότι αυτός ο όρος έχει δώσει τη θέση του εν πολλοίς στην Κοινωνική/Πολιτισμική Ανθρωπολογία και ως εκ τούτου διατηρείται "κατά παράδοσιν". Από τα όσα είπαμε παραπάνω προκύπτει, σύμφωνα με την άποψή μας, ότι η Λαογραφία δεν μπορεί παρά να είναι μέρος μιας γενικής Ανθρωπολογίας, μιας Ανθρωπολογίας που συμπεριλαμβάνει όλους τους επιμέρους κλάδους σεβόμενη τις διάφορες εθνικές παραδόσεις».

Θεματικές ενότητες

Για τον Βασίλη Νιτσιάκο το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης δεν μπορεί παρά να είναι δικτυωμένο και ανοιχτό:

«Το μουσείο, σύμφωνα και με τον νέο Οργανισμό που εκπονήσαμε πρόσφατα, έχει στρατηγικό στόχο την επίτευξη ενός ρόλου μητροπολιτικού μουσείου με ακτίνα δράσης πέραν των συνόρων της χώρας. Με την προσδοκώμενη αναβάθμισή του σε ερευνητικό θεσμό με ακαδημαϊκή ταυτότητα στοχεύουμε σε συνεργασίες με μουσεία της Βαλκανικής που παίζουν έναν τέτοιο ρόλο και έχουμε προχωρήσει σε κάποιες πρώτες ενέργειες θεσμικής δικτύωσης».

«Επίσης έχουμε ήδη ξεκινήσει συνεργασίες με ελληνικά Πανεπιστήμια, όπως το Μακεδονίας και Θεσσαλίας, με σκοπό όχι μόνο συνέργειες που αφορούν συγκεκριμένες δράσεις και εκδηλώσεις (π.χ. έκθεση "Τα ηχοτοπία της πυρκαγιάς"), αλλά και εκπόνηση κοινών ερευνητικών προγραμμάτων και συνεργασίες που αφορούν την πρακτική άσκηση φοιτητών» τονίζει ο κ. Νιτσιάκος και καταλήγει:

«Ενας άλλος βασικός στόχος μας είναι το "άνοιγμα" του μουσείου στην κοινωνία και ιδιαίτερα στη νεολαία. Ετσι έχουμε ήδη οργανώσει θεματικές ενότητες που συνδέονται με τον "ρόλο" της "παράδοσης" σήμερα, όπως π.χ. η σειρά "Από την παράδοση στη σύγχρονη μουσικο-ποιητική δημιουργία", που είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη και συνεχίζεται. Ακόμα ξεκινάμε μια συστηματική συνεργασία με φορείς και συλλόγους που ασχολούνται με σχετικά θέματα, διοργανώνοντας ενημερωτικές και επιμορφωτικές ημερίδες και συναντήσεις εργασίας με σκοπό τη σύνδεσή τους με τα δεδομένα της επιστήμης. Αυτή η αλληλεπίδραση με την κοινωνία και τους πολιτιστικούς φορείς μάς ενδιαφέρει πολύ».

◼ Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ) στεγάζεται σε ένα ιστορικό κτίριο στην οδό Βασ. Ολγας 68, στη Θεσσαλονίκη. Η ιστοσελίδα του έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τον επισκέπτη που θέλει να το γνωρίσει.