Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί μια περίοδο κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής αναταραχής στη Γαλλία. Ξεκίνησε με τη Συνέλευση των τριών Τάξεων (κλήρος, ευγενείς και τρίτη Tάξη), που συγκάλεσε ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ της Γαλλίας, στις 5 Μαΐου του 1789, προκειμένου να λύσει το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης με επιβολή νέων φόρων στον καταπιεσμένο και καταπονημένο γαλλικό λαό. Ολοκληρώθηκε στις 9 Νοεμβρίου του 1799 με το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, το οποίο τερμάτιζε τη διακυβέρνηση της χώρας από το Διευθυντήριο. Πρόκειται για ένα κομβικό σημείο στην ιστορία της Γαλλίας, αλλά και μια σημαντική περίοδο για την ιστορία της Ευρώπης, καθώς ανέτρεψε την απόλυτη μοναρχία και καθιέρωσε μια πρώτη μορφή Δημοκρατίας που επηρέασε γρήγορα τις ιδεολογικές αντιλήψεις κάθε ευρωπαϊκού κράτους.

Εμβαθύνοντας στα πολυάριθμα αίτια της Επανάστασης, εντοπίζουμε ως πυρήνα τις κοινωνικές ανισότητες και εντάσεις που εξουθένωναν και εξαγρίωναν την τρίτη τάξη, αλλά και την αφύπνιση της τελευταίας χάρη στα φιλοσοφικά ρεύματα του Διαφωτισμού. Συνεπώς, το πρώτο αιματηρό και καταλυτικό ξέσπασμα του λαού πραγματοποιήθηκε στις 14 Ιουλίου του 1789 με την Άλωση της Βαστίλης από αμέτρητους στασιαστές, οι οποίοι ανέδειξαν την ισχύ της πλειοψηφίας, χάραξαν την αφετηρία μιας νέας εποχής και καθιέρωσαν την εθνική εορτή της Γαλλίας.

Σε μια περίοδο Εθνικών Συνελεύσεων, κοινωνικών διακρίσεων και ταραχών, η Γαλλία κατάφερε να αλλάξει και να καλλιεργήσει σημαντικές αξίες. Σε πρώτο πλαίσιο, παρουσίασε νέες πολιτικές μορφές, ιδίως μέσω της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Πολιτών του 1789, που είχαν ως βάση τους την ισότητα, την ελευθερία και την κυριαρχία του Έθνους, όπως ήταν το Δημοκρατικό καθεστώς, το Σύνταγμα και το Αντιπροσωπευτικό Εκλογικό Σύστημα. Έπειτα, ανέπτυξε κοινωνικές πτυχές της, που αναδιαμόρφωσαν την κοινωνική διαστρωμάτωση, όπως τον οικουμενισμό, την αδελφοσύνη και την εκκοσμίκευση. Καλλιέργησε το καλλιτεχνικό πνεύμα των ανθρώπων, προσφέροντας σημαντικά έργα στο γαλλικό πολιτισμικό πλούτο, εκ των οποίων ο εθνικός της ύμνος και η περίφημη τρίχρωμη σημαία της με το κόκκινο και το μπλε να αντιπροσωπεύουν τον επαναστατικό χαρακτήρα, ενώ το άσπρο να συμβολίζει το χρώμα του βασιλιά.

Με αφορμή τα 231 χρόνια από τη Γαλλική Επανάσταση, λοιπόν, θα εξερευνήσουμε τα σπουδαία έργα τέχνης που εμπλούτισαν τόσο τον καλλιτεχνικό όσο και τον πολιτισμικό τομέα ως πηγή έμπνευσης ζωγράφων, μουσικών, συγγραφέων, χορευτών, σκηνοθετών και άλλων καλλιτεχνών.

Αρχιτεκτονική και γλυπτική

Όσον αφορά την αρχιτεκτονική, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις της Γαλλικής Επανάστασης σε κτήρια, αλλά είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι υπάρχει το μουσείο Γαλλικής Επανάστασης στο Ιζέρ της Γαλλίας, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 13 Ιουλίου 1984 ενόψει των εορτασμών της διακοσαετίας της Επανάστασης και στεγάζεται στο κάστρο του Claude Perier, όπου πραγματοποιήθηκε η Συνέλευση της Dauphiné στις 21 Ιουλίου του 1788. Παραμένει το μοναδικό μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο αποκλειστικά στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης και φιλοξενεί σημαντικά εκθέματα με επαναστατικές απεικονίσεις και συμβολισμούς.

Από την άλλη, στη γλυπτική, υπάρχουν εκατοντάδες αντικείμενα με συμβολικά σχέδια και γλυπτά διάσημων χαρακτήρων εκείνης της περιόδου στο μουσείο του Λούβρου, στην Πλατεία Γαλλικής Επανάστασης του Μονπελιέ, στην Πλατεία Βαστίλης του Παρισιού και στο Μουσείο Γαλλικής Επανάστασης.

Εικαστικές τέχνες

Στον εικαστικό τομέα μπορεί κανείς να ανακαλύψει χιλιάδες πίνακες με αναπαραστάσεις κάθε γεγονότος εκείνης της περιόδου από την αρχή ως το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης. Το Έθνος πρωταγωνιστεί πάντα σε ο,τι διαδραματίζεται και οι συμβολισμοί αποτελούν για άλλη μια φορά το εντυπωσιακό αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημόνων μέχρι και σήμερα.

Μελετώντας το ιστορικό χρονοδιάγραμμα, η αφετηρία της Επανάστασης διαδραματίζεται στον πίνακα του Όρκου του Σφαιριστηρίου (Le Serment du Jeu de Paume) του Jacques-Louis DAVID. Σύμφωνα με τα ιστορικά δρώμενα, στις 20 Ιουνίου, με το πρόσχημα της εκτέλεσης εργασιών συντήρησης, ο βασιλιάς απαγόρευσε την πρόσβαση στην αίθουσα συνάντησης της Γενικής Συνέλευσης. Έτσι, λίγο αργότερα, οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν σε μια αίθουσα σφαιριστηρίου όπου πραγματοποίησαν τον Όρκο που έλαβε το όνομά της. Εκεί, ακολουθώντας την πρόταση του πολιτικού Mounier, ορκίστηκαν να μη χωριστούν, αν προτού δε θεσπιστεί στη Γαλλία ένα Σύνταγμα. Στο κέντρο του πίνακα, μπορεί να δει κανείς τον Πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης πάνω σε ένα τραπέζι και στο πλευρό του βουλευτές που δίνουν τον Όρκο τους. 

Εν συνεχεία, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ διέταξε τη συγκέντρωση στρατευμάτων γύρω από την πρωτεύουσα, για να τερματίσει την εξέγερση του λαού. Στις 14 Ιουλίου 1789, η Βαστίλη δέχτηκε επίθεση. Για τους Παριζιάνους αντιπροσώπευε το σύμβολο του απολυταρχισμού, ο οποίος με αυτή την πράξη εξοντώθηκε. Οι περισσότεροι πίνακες που αναπαραστούν την Άλωση της Βαστίλης προέρχονται από ανώνυμους ζωγράφους.

Από τη συγκεκριμένη τέχνη δε θα μπορούσαν να λείπουν φυσικά οι σπουδαίοι πίνακες που αφορούσαν τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Πολιτών του 1789, καθώς και τη γυναικεία εμβληματική μορφή της Γαλλικής Δημοκρατίας, η οποία απεικονίζεται με αντικείμενα που συμβολίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα που καθιερώθηκαν. Η ισότητα συμβολίζεται με τριγωνικό χάρακα, η αφθονία με ένα ανθηρό κούτσουρο, η Επανάσταση με το ακόντιο και η Δημοκρατία με το φρυγικό σκούφο.

Άλλα κύρια γεγονότα που απεικονίστηκαν σε έργα εικαστικής τέχνης ήταν η επίθεση της Επανάστασης στους κληρικούς στις 12 Ιουλίου του 1790 με μεγάλο γυναικείο πληθυσμό που ζητούσαν ψωμί και σιτηρά, η Γιορτή της Ομοσπονδίας (La Fête de la Fédération), η επίθεση των sans-culottes στο Παλάτι Τουιλερί στις 10 Αυγούστου του 1792, καθώς κι η εκτέλεση του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ’ και της βασίλισσας Μαρίας Αντουανέτας.

Λογοτεχνία και Μουσική

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το σημαντικότερο έργο λογοτεχνίας και μουσικής ήταν ο εθνικός ύμνος της Γαλλίας, «H Μασσαλιώτιδα» (La Marseillaise). Ωστόσο, στην παρακάτω λίστα καταγράφονται όλοι οι τίτλοι τραγουδιών και ύμνων εκείνης της περιόδου που δημιουργήθηκαν χάρη στον επαναστατικό αέρα του Έθνους και γέμισαν με πολύτιμους θησαυρούς την ιστορία της μουσικής.

Όσον αφορά τη Λογοτεχνία, έχουμε μια τεράστια ποικιλία ποιημάτων, μυθιστορημάτων, αυτοβιογραφιών και ιστορικών βιβλίων που μελετούνται μέχρι και σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο και φέρουν στο φως λαμπρούς συγγραφείς, όπως τον Joseph de Maistre, τον Victor Hugo, τον Jean-Paul Bertaud, τον Max Gallo, τον Emmanuel Todd κ.ά.

Θέατρο και Κινηματογράφος

Λαμβάνοντας υπόψιν την ιδιαίτερα αιματηρή και συγκλονιστική αυτή περίοδο, αντιλαμβανόμαστε ότι οι θεατρικές παραστάσεις αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στην πιστή αναπαράσταση των γεγονότων, γι’αυτό και συναντάμε κριτικά έργα ή μονολόγους εκ των οποίων η σύγχρονη παράσταση Όλα θα πάνε καλά – Το τέλος του Λουδοβίκου του Joël Pommerat, που παρουσιάστηκε το 2016 εκφράζοντας με απλοϊκό και μοντέρνο τρόπο το εθνικό αίσθημα και τον καθοριστικό ρόλο της Διακύρηξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη στην εξέλιξη της κοινωνίας.

Οι πέντε κορυφαίες ταινίες που γέμισαν τις αίθουσες κινηματογραφικών προβολών με αμέτρητους θεατές και αποτύπωσαν τα ιστορικά γεγονότα με ακρίβεια και ρεαλισμό ήταν:

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:

Alain Viala, De la Révolution à la Belle Époque. Une histoire brève de la littérature, Paris, PUF, 2017, 408 p., ISBN 978-2-13-078879-9.

La Révolution Française, L’histoire de France. Aνακτήθηκε από http://www.histoire-france.net/epoque/revolution-francaise

Musée de la Révolution française – Domaine de Vizille, Les musées et sites. Aνακτήθηκε από https://musees.isere.fr/musee/domaine-de-vizille-musee-de-la-revolution-francaise

Πανεπιστημιακές σημειώσεις του μαθήματος Γαλλικής Επανάστασης, τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Φιλοσοφική σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

RÉVOLUTION FRANÇAISE, en bref, par Sylvain VENAYRE, universalis.fr. Ανακτήθηκε από https://www.universalis.fr/encyclopedie/revolution-francaise-en-bref/

Révolution française (1789-1799), LAROUSSE. Ανακτήθηκε από https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise/140733