Ωραία η σκέψη να τεθούν μαζί ο Όσκαρ Ουάιλντ και ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε. Μιλώντας ο ένας για τη φιλοσοφία της ένδυσης, ο άλλος της επίπλωσης, συνθέτουν μια αισθητική που διέπεται από κοινά χαρακτηριστικά: Η ελευθερία, η τέχνη, η άρνηση των προσταγών της μόδας, η διαμόρφωση του ατόμου τελικά μέσα από την αναζήτηση στο εσωτερικό του προκειμένου να απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν την ένδυση και τον χώρο.
«Όσο πιο θαυμάσιο δείχνει ένα ρούχο στην κούκλα της βιτρίνας, τόσο περισσότερο δεν ενδείκνυται να το φορέσει ο άνθρωπος».
Όσκαρ Ουάιλντ
Στο πρώτο κείμενο, «Η φιλοσοφία της ένδυσης», δημοσιευμένο αρχικά το 1885 στην εφημερίδα New York Tribune διατυπώνει ο Ουάιλντ θεμελιώδεις αρχές της ένδυσης. Η γραφή του εντυπωσιάζει με τις πολλαπλές κατευθύνσεις αλλά και αναφορές της σκέψης του.
Αντλεί από το οικείο περιβάλλον του: «αποκλείεται να επισκεφτείς σπίτι φίλων σου και να μην διαπιστώσεις από την πρώτη ματιά […] (ότι) υπάρχει πολύ καλύτερη αίσθηση των χρωμάτων, πολύ πιο εκλεπτυσμένη αίσθηση των γραμμών, καθώς επίσης η αίσθηση πως η τέχνη μπορεί να προσδώσει χάρη και ομορφιά ακόμη και στα πιο κοινότοπα αντικείμενα του νοικοκυριού». Βρίθει από, χαρακτηριστικούς ως προς το ύφος του Ουάιλντ, αφορισμούς: «Όσο πιο θαυμάσιο δείχνει ένα ρούχο στην κούκλα της βιτρίνας, τόσο περισσότερο δεν ενδείκνυται να το φορέσει ο άνθρωπος». Ανατρέχει στην προσωπική του εμπειρία: «Επίσης, το σχέδιο δεν πρέπει να είναι τεράστιο. Αυτό το αναφέρω, επειδή τώρα τελευταία έτυχε να ψάχνω στο Λονδίνο για γκρι βελουτέ ή βελούδινο ύφασμα με σχέδια, για να ράψω κάπα». Αλλά και στην ιστορία: «Τον 16ο αιώνα για παράδειγμα, η Αικατερίνη των Μεδίκων, ιέρεια των δηλητηρίων και των μεσοφοριών, προκειμένου να πετύχει τη σωστή συμπίεση, εφηύρε έναν κορσέ που μπορεί να θεωρηθεί ως το αποκορύφωμα της εγκληματικής της σταδιοδρομίας». Και στην επιστήμη: «Είμαι βέβαιος πως τα ρούχα του μέλλοντος θα είναι αποτέλεσμα συνένωσης επιστημονικών αρχών με κανόνες της τέχνης. [….] Όσον αφορά το υλικό διαπιστώνουμε ότι Επιστήμη και Τέχνη ταυτίζονται πλήρως».
Ο Ουάιλντ εστιάζει στον άνθρωπο, στην ομορφιά του ανθρώπινου σώματος, στο «θαύμα και τη χάρη της ανθρώπινης Σιλουέτας». Η προσέγγισή του είναι πνευματική καθώς τοποθετεί το ωραίο στο εσωτερικό του ανθρώπου, αλλά και οργανική, καθώς τον ενδιαφέρει η συμφωνία του μέσα με το έξω, κάτι το οποίο δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς γνώση του ανθρώπινου σώματος (αναλογίες, μέγεθος, κλίμακα). Για αυτό τον λόγο υποστηρίζει: «Πρέπει να εντάξουμε την τέχνη στην εκπαίδευση», αλλά και: «Εάν ένα παιδί μελετήσει το ανθρώπινο σώμα, θα μάθει πολλούς και πολύτιμους κανόνες ένδυσης».
«Τι είναι η μόδα στην πραγματικότητα; Μια μορφή ασχήμιας, τόσο ανυπόφορης, που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες!»
Όσκαρ Ουάιλντ
Εντυπωσιάζουν επίσης, οι παρατηρήσεις του Ουάιλντ για τον χώρο και τα πορίσματα που αντλεί για την ένδυση: «Οι κανόνες της αρχιτεκτονικής ταυτίζονται με αυτούς της ένδυσης […] αμφότεροι βασίζονται στις γραμμές και στις αναλογίες». Σε αυτά τα στοιχεία ο Ουάιλντ προσθέτει και το χρώμα και αντίστοιχες κατευθύνσεις όπως: «Για μια μικροκαμωμένη γυναίκα η απλότητα της μονοχρωμίας έχει πολλά πλεονεκτήματα. Μια πιο ψηλή μπορεί να φορέσει δύο και τρία χρώματα».
Η πυκνότητα των παρατηρήσεων του Ουάιλντ, η ακρίβεια των επιχειρημάτων του, η προσωπική του εμπειρία καταλήγουν στην ανάδειξη της σημασίας που έχει η τέχνη σε αντιδιαστολή με τον εφήμερο, πλασματικό και παραπλανητικό χαρακτήρα της μόδας: «Η μόδα είναι ο μεγάλος εχθρός της τέχνης στον αιώνα μας· και στους αιώνες των αιώνων. Η μόδα βασίζεται στην παλαβομάρα· η τέχνη στον κανόνα. Η μόδα είναι εφήμερη· η τέχνη παντοτινή. Τι είναι η μόδα στην πραγματικότητα; Μια μορφή ασχήμιας, τόσο ανυπόφορης, που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες!»
| Έντγκαρ Άλλαν Πόε - Όσκαρ Ουάιλντ |
«Οι Σκωτσέζοι είναι κακοί στη διακόσμηση. Οι Ολλανδοί μετά βίας αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ κουρτίνας και λάχανου. Οι Ισπανοί κρεμάνε παντού κουρτίνες – έθνος απαγχονιστών. Οι Ρώσοι ούτε καν επιπλώνουν».
Έντγκαρ Άλλαν Πόε
Στο δεύτερο κείμενο, «Η φιλοσοφία της επίπλωσης», δημοσιευμένο το 1840 στο αμερικανικό περιοδικό Burton’s Gentleman’s Magazine, o Πόε επικαλείται στην αρχή τον Έγελο και την άποψη ότι η φιλοσοφία είναι η ύψιστη αναζήτηση. Υπάρχει λοιπόν και μια φιλοσοφία της Επίπλωσης με τον Πόε να εξετάζει τις διαφορές ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς: «Οι Αμερικάνοι την κατανοούν λιγότερο από κάθε άλλο πολιτισμένο έθνος στη Γη. [….] Οι Κινέζοι, όπως και οι περισσότεροι λαοί της Άπω Ανατολής, διαθέτουν έντονη, πλην όμως μη συνδυαστική, φαντασία. Οι Σκωτσέζοι είναι κακοί στη διακόσμηση. Οι Ολλανδοί μετά βίας αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ κουρτίνας και λάχανου. Οι Ισπανοί κρεμάνε παντού κουρτίνες – έθνος απαγχονιστών. Οι Ρώσοι ούτε καν επιπλώνουν».
Ο Πόε, σε αντιστοιχία ως προς τον Ουάιντλ, αναζητά άξονες σύγκλισης ανάμεσα στην επίπλωση και την τέχνη. Πιστεύει στην ύπαρξη απαρέγκλιτων αρχών οι οποίες υποστηρίζουν και διέπουν κάθε μορφή τέχνης. Αναφέρεται στο «ύφος των επίπλων», αλλά και στα χρώματα και σε επιμέρους στοιχεία όπως οι κουρτίνες και τα χαλιά. Ο λόγος του επίσης αφοριστικός, όπως και του Ουάιλντ: «Ο δικαστής του κοινού Δικαίου μπορεί να είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος· ο καλός εκτιμητής χαλιών πρέπει να είναι ιδιοφυϊα». Αλλά και φράσεις οι οποίες εντυπώνονται αμέσως στον αναγνώστη: «Το χαλί είναι η ψυχή του δωματίου».
Μοτίβα (μικρά και μεγάλα), υφές, η διαλεκτική της μεγαλοπρέπειας και του ωραίου, η ποιότητα, η διάταξη, η διαρρύθμιση, ο σωστός διάκοσμος, το γυαλί, το φως, η αντιδιαστολή τελικά μόδας και τέχνης (όπως και στο κείμενο του Ουάιλντ): «Δεν είναι υπερβολή να πω ότι το άτομο που επιλέγει συνειδητά τον φωτισμό από σκαλιστό γυαλί είτε διαθέτει πενιχρή αισθητική, είτε ακολουθεί πιστά τα καπρίτσια της μόδας». Ο Πόε ολοκληρώνει το δοκίμιο με έναν ευρηματικό τρόπο, αντάξιο της συγγραφικής ιδιότητας και ταυτότητας, ξεκινώντας με τη φράση: «Ο ιδιοκτήτης έχει αποκοιμηθεί στον καναπέ, έξω κάνει κρύο –κοντεύουν μεσάνυχτα– θα σας περιγράψω το δωμάτιο προτού ξυπνήσει» και περιγράφοντας μέχρι και το τέλος του δοκιμίου το δωμάτιο.
Εάν η μόδα καθηλώνει στην επιφάνεια των πραγμάτων, η αισθητική αναζήτηση αποτελεί ένα ευρύτερο σχέδιο στο οποίο το ωραίο (η αναζήτησή του) διέρχεται μέσα από την προσωπική αυτο-αποκάλυψη.
Η μετάφρασης της Λαμπριάνας Οικονόμου είναι άρτια. Αναδεικνύονται οι λεπτές διαφορές ανάμεσα στη γραφή και τη σκέψη του Ουάιλντ και του Πόε, αλλά και τα συνδετικά νήματα ανάμεσα στα δύο κείμενα. Παρέχει επίσης, πολλές επεξηγηματικές σημειώσεις αποκαθιστώντας βασικές διαστάσεις του πολιτισμικού πλαισίου που διέπει τα δύο κείμενα αλλά και διασαφηνίσεις τεχνικών όρων που αναδεικνύουν την ακρίβεια της γραφής των δύο συγγραφέων.
Στο επίμετρο της μεταφράστριας με τίτλο «Εντός ή εκτός modus. Προς μια ορθολογική υπερθεμάτιση της αισθητικής» υπογραμμίζονται με διαύγεια και καθαρή συλλογιστική μια σειρά από αντιφάσεις που διέπουν τη μόδα σε συνδυασμό με την κοινωνική υπόσταση του ατόμου, τις αισθητικές και πολιτικές του συντεταγμένες. Εάν η μόδα καθηλώνει στην επιφάνεια των πραγμάτων, η αισθητική αναζήτηση αποτελεί ένα ευρύτερο σχέδιο στο οποίο το ωραίο (η αναζήτησή του) διέρχεται μέσα από την προσωπική αυτο-αποκάλυψη. Μέσα από αυτή την οπτική λοιπόν θα μπορούσαν να προσεγγιστούν και τα κείμενα των Ουάιλντ και Πόε.
Τέλος, η έκδοση είναι αντίστοιχη του θέματος που πραγματεύεται το βιβλίο: ξεχωριστή αισθητική η οποία υποστηρίζεται από σχέδια του Θάνου Γκιώνη (το εξώφυλλο και τα πορτραίτα των Ουάιλντ και Πόε) και βινιέτες της Τάνιας Καραμάνου.
* Ο ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μυθιστόρημα» (εκδ. Γαβριηλίδης).
→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας του William Powell Frith. Δεξιά στον πίνακα, πίσω από το παιδί με το πράσινο κοστούμι, διακρίνεται ο Όσκαρ Ουάιλντ.
ΠΗΓΗ BOOK PRESS
Η φιλοσοφία της ένδυσης και της επίπλωσης
Ουάιλντ, Πόε
Μτφρ. Λαμπριάνα Οικονόμου
Κοβάλτιο 2019
Σελ. 60, τιμή εκδότη €7,85
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ OSCAR WILDE
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ EDGAR ALLAN POE
