Θέατρο «The Thread»: Μια σύγχρονη χορογραφία για την ελληνική παράδοση στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ο χορογράφος Ράσελ Μάλιφαντ, ο συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο σχεδιαστής θεατρικών φωτισμών Μάικλ Χαλς και η σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κατράντζου συνεργάζονται σε μια συνομιλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών με τον σύγχρονο χορό. ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Πριν από τρία χρόνια, η οργανώτρια μεγάλων πολιτιστικών εκδηλώσεων Γεωργία Ηλιοπούλου έβαλε έναν στόχο. Θέλοντας να αναδείξει τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό σε διεθνές επίπεδο, να συμβάλει στη διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς σε ολόκληρο τον κόσμο, έπεισε και συγκέντρωσε γύρω της ένα ξεχωριστό team διάσημων καλλιτεχνών με σκοπό να εργαστούν επάνω σε μια κοινή ιδέα, να δημιουργήσουν μια μοντέρνα χορογραφία που μέσα από μια σύγχρονη ματιά θα πάντρευε την ελληνική παράδοση με την εξέλιξη του χορού τον 21ο αιώνα.
Οι καλλιτέχνες που δέχτηκαν να συμμετάσχουν και αμέσως συμπορεύτηκαν σε αυτό το φιλόδοξο εγχείρημα ήταν ο σημαντικός Βρετανός χορογράφος Ράσελ Μέλιφαντ, γνωστός διεθνώς για τις περίφημες συνεργασίες του με τη Σιλβί Γκιγιέμ, ο κορυφαίος Έλληνας μουσικός και κάτοχος Όσκαρ Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο σχεδιαστής θεατρικών φωτισμών Μάικλ Χαλς και η Ελληνίδα σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κατράντζου, από τις πλέον ταλαντούχες της βρετανικής σκηνής. Όλοι μαζί, λοιπόν, έθεσαν έναν κοινό και σημαντικό στόχο: να δημιουργήσουν μια μεγαλειώδη παράσταση στο πλαίσιο της οποίας θα έφερναν σε διάλογο, αλλά και σε αντιπαράθεση, τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς με τον σύγχρονο χορό, συνοδευμένους από ήχους παραδοσιακών οργάνων και διαθλασμένους μέσα από ηλεκτρονική μουσική. Μια παράσταση όχι έθνικ αλλά οικουμενικού χαρακτήρα, που θα αφορούσε τους θεατές σε κάθε σημείο του ορίζοντα.
Οι υποχρεώσεις των τεσσάρων αυτών δημιουργών ήταν πολλές, θα χρειαζόταν χρόνος για να χτιστεί ένα τέτοιο «οικοδόμημα». Οι απαιτήσεις ενός τόσο σημαντικού οράματος γενικότερα το καθιστούσαν χρονοβόρο και καθόλου εύκολο ως πρότζεκτ. Σύντομα εξασφαλίστηκε η συμπαραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, στους χώρους του οποίου θα γινόταν και η όλη προετοιμασία. Ο Μάλιφαντ ήρθε και ξαναήρθε στην Ελλάδα (που γνωρίζει καλά χάρη στη σύζυγό του, την ελληνικής καταγωγής χορεύτρια Ντάνα Φούρας), επέλεξε μετά από ακρόαση 18 χορευτές και χορεύτριες, εκ των οποίων οι 12 είναι ερμηνευτές σύγχρονου χορού και οι 6 προέρχονται από τον χώρο των παραδοσιακών χορών, και με τη συνδρομή δύο Ελλήνων δασκάλων, της Ελένης Σπαθιά και του Τάκη Καραχάλιου, μελέτησε σε βάθος την ελληνική χορευτική παράδοση. «Thread» σημαίνει «νήμα». Μπορεί να παραπέμπει στον μίτο της Αριάδνης, που έσωσε τον Θησέα από τον Μινώταυρο, αλλά και στην κόκκινη κλωστή της μοίρας της ασιατικής φιλοσοφίας.
Έχοντας στα χέρια του ένα τόσο πλούσιο υλικό, και καθώς στο παρελθόν είχε ασχοληθεί με ανατολικούς πολιτισμούς (συχνά επιστρατεύει το ενδιαφέρον του για τη γιόγκα, τις πολεμικές τέχνες, το kathak αλλά και το χιπ-χοπ), το αποδόμησε και στη συνέχεια, αναδομώντας το εκ νέου με τον δικό του τρόπο, το εξέλιξε σε μια παράσταση όπου το ελληνικό στοιχείο συνομιλεί, και ενίοτε αντιπαρατίθεται, με το λεξιλόγιο της σύγχρονης χορευτικής έκφρασης. Φυσικά, δεν ήταν ούτε αυτονόητη ούτε εύκολη υπόθεση η συνύπαρξη των 18 χορευτών και χορευτριών, καθώς ο τρόπος εκγύμνασης και προετοιμασία διέφερε αισθητά: αλλιώς ήταν μαθημένοι όσοι προέρχονταν από το μπαλέτο και αλλιώς όσοι προέρχονταν από τους δημοτικούς χορούς. Δημιουργήθηκαν προβλήματα ακόμα και σε απλά, πρακτικά ζητήματα, όπως η χρήση των υποδημάτων, π.χ. κάποιοι προπονούνται με γυμνά πόδια. Οι πρόβες κράτησαν περί τους 6-7 μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Μάλιφαντ ερχόταν αεροπορικώς στην Αθήνα σε εβδομαδιαία βάση για να συναντάει την ομάδα.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου αντίστοιχα κάλεσε στο Παρίσι, όπου βρίσκεται η έδρα του, σπουδαίους οργανοπαίκτες από την Ελλάδα, κλαριντζήδες, λυράρηδες, ζουρνατζήδες και άλλους, τους ηχογράφησε και χρησιμοποιώντας τους ήχους τους δημιούργησε μια ηλεκτρονική συμπαντική σύνθεση, η οποία αποτελεί πια τη μουσική της χορογραφίας του Μάλιφαντ.
Τέλος, η Μαίρη Κατράντζου εντρύφησε με τη σειρά της στα ελληνικά μοτίβα, στην τέχνη της μινωικής Κρήτης, στα αγγεία αυτού του μεγάλου πανάρχαιου πολιτισμού, μετουσιώνοντάς τα σε σύγχρονες ενδυμασίες με χρώματα και σχήματα που πια στέκουν ακέραια ως κοστούμια σύγχρονου χορού. Ο Μάικλ Χαλς, μόνιμος συνεργάτης του Μάλιφαντ, όπως και άλλων σημαντικών δημιουργών όπως ο Άκραμ Καν και ο Ρομπέρ Λεπάζ, έχει χαρακτηριστεί από τον Τύπο «χορογράφος του φωτός», οπότε και η δική του συμβολή ήταν εξίσου καθοριστική. Οι πρόβες κράτησαν περί τους 6-7 μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Μάλιφαντ ερχόταν αεροπορικώς στην Αθήνα σε εβδομαδιαία βάση για να συναντάει την ομάδα.
Η παράσταση The Thread, όπως ονομάστηκε τελικά, εξελίχθηκε σε μια εκρηκτική χορογραφία του Μάλιφαντ σε μουσική Vangelis, η οποία έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στις 15 Μαρτίου στο Sadler's Wells του Λονδίνου, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Στις 24 Αυγούστου έρχεται στην Επίδαυρο για την ελληνική της πρεμιέρα. Ουσιαστικά, όμως, είναι σαν να επιστρέφει εκεί απ' όπου ξεκίνησε, αφού αυτή η δεύτερη πρεμιέρα αποτελεί το πιο σημαντικό στοίχημα τόσο της εμπνεύστριας όσο και των δημιουργών της παράστασης, που δεν είναι άλλο από το βάπτισμα του πυρός του Thread στο αρχαίο θέατρο, ώστε να πάρει κάτι από την ενέργειά του και να ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου.
«Thread» σημαίνει «νήμα». Μπορεί να παραπέμπει στον μίτο της Αριάδνης, που έσωσε τον Θησέα από τον Μινώταυρο, αλλά και στην κόκκινη κλωστή της μοίρας της ασιατικής φιλοσοφίας. Μια περιπλάνηση του ανθρώπου στα σκοτάδια του λαβυρίνθου της περιπέτειας της ζωής, μέχρι να βγει στο φως. Μπορεί, επίσης, ως έννοια να συνδέει το μακρινό παρελθόν με το παρόν, να σκιαγραφεί μια μεγάλη διαδρομή που έρχεται από πολύ μακριά και συναντάει το σήμερα. Αφού οι άνθρωποι παραμένουν ουσιαστικά ίδιοι στις ανάγκες και στις επιθυμίες τους, αφού η ανθρώπινη μοίρα μοιάζει να επαναλαμβάνεται σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα κι ας έχουν περάσει αιώνες από τα πρώτα δείγματα πολιτισμού, είναι σαν αυτός ο προαιώνιος «μίτος» να μας ενώνει με τους πιο μακρινούς μας προγόνους.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, σε μήνυμά του από το Παρίσι, λέει χαρακτηριστικά: «Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η παραδοσιακή μας μουσική. Μια μουσική που έρχεται από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να δημιουργεί. Ο χορός και η μουσική είναι οι δύο παλιότερες ανθρώπινες προσεγγίσεις με τις οποίες ο άνθρωπος εκφράστηκε. Τη μουσική την έχει μέσα του, προέρχεται από αυτήν, τον κατευθύνει και τον καθοδηγεί. Στον χορό είναι το ίδιο πράγμα. Αυτό που βλέπω κάθε φορά στη μουσική είναι να ταυτίζεται με πάρα πολύ βαθιά προσωπικά, ανθρώπινα, λειτουργικά αισθήματα. Αυτό που με ενδιαφέρει και με αφορά είναι να προσεγγίσω απλά και με το ένστικτό μου την παραδοσιακή μουσική που είναι η πιο αρχέγονη και πιο καθάρια, χωρίς επιδράσεις –σέβομαι όλες τις χώρες και τις παραδοσιακές μουσικές, εκεί βρίσκεται ο πλούτος−, και γι' αυτό προσπάθησα να εκφραστώ με μια φόρμα σημερινή, με παραδοσιακά όργανα αλλά και ηλεκτρονικά, τα οποία έχουν παρεξηγηθεί ως πηγή ήχου που είναι φερέγγυα – όλο το σύμπαν είναι ένας ηλεκτρισμός, μια δόνηση, δεν έχει σημασία από πού βγαίνει αυτός ο ήχος, αλλά τι κάνουμε με αυτόν. Η αρχέγονη μουσική και ο αρχέγονος χορός είναι πανανθρώπινα και παγκόσμια».
Οι παραδοσιακοί χοροί στους οποίους βασίστηκε και από τους οποίους εμπνεύστηκε ο Μάλιφαντ είναι ο πεντοζάλης, ο τσάμικος, ερμηνευμένος σόλο από τον Αναστάση Καραχανίδη, αλλά και οι ομαδικοί χοροί σαν τον τσέστο ζωναράδικο από την ανατολική Ρωμυλία και τον κουλουριαστό ζωναράδικο από τον Έβρο, τον κρητικό μαλεβιζιώτη, τον ναστρίτζινι από τις Σέρρες, τον ατσαπάτ από τα Πλάτανα του ανατολικού Πόντου, τον σέρρα από την Τραπεζούντα, τον Χορό των Μαντιλιών από την Καππαδοκία, καθώς και μοτίβα από την Αλεξάνδρεια της Ημαθίας και άλλα δανεισμένα από τους ανωγειανό πηδηχτό, μπάλο, κόνιαλι και Κόρη Ελένη.
Την παράσταση Thread τη χαρακτηρίζουν κινήσεις αέρινες και βήματα περίτεχνα, εκτελεσμένα από μια εκπληκτική χορευτική ομάδα που διαχέεται στη γυμνή σκηνή κάτω από εναλλαγές ψυχρού και θερμού φωτός σε γεωμετρικούς σχεδιασμούς. Ένα εντυπωσιακό μουσικοχορευτικό θέαμα που συνδυάζει αρχαϊκά όργανα με ηλεκτρονική μουσική, πανάρχαια εθιμοτυπικά χορευτικά με σύγχρονο χορό, ερμηνευμένα από νεανικά κορμιά που πάλλονται και λικνίζονται σαν να κουβαλάνε τη μνήμη αιώνων, άλλοτε σόλο, συχνότερα σε ομαδικούς σχηματισμούς. Μια μαγευτική παράσταση που ξεκινάει από τα βάθη του ελληνικού αρχέγονου πολιτισμού και φτάνει στα λαμπερά σύγχρονα θέατρα, χωρίς να προδίδει τη γήινη προέλευσή της.
Να σημειώσουμε ότι λόγω ειδικών συνθηκών η παράσταση της Επιδαύρου θα παρουσιαστεί ειδικά προσαρμοσμένη για την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου, με παρεμβάσεις τόσο χορογραφικές από τον Μάλιφαντ όσο και φωτιστικές από τον Γιώργο Τέλλο, σε συνεργασία με τον Χαλς. Info: The Thread Πρωτότυπη μουσική: Βαγγέλης Παπαθανασίου Διεύθυνση - Χορογραφία: Ράσελ Mάλιφαντ Κοστούμια: Μαίρη Κατράντζου Φωτισμοί: Mάικλ Χαλς Διδασκαλία παραδοσιακών χορών: Ελένη Σπαθιά, Τάκης Καραχάλιος Σύλληψη ιδέας: Γεωργία Ηλιοπούλου Αρχαiο Θέατρο Επιδαύρου Σάββατο 24 Αυγούστου Προπώληση εισιτηρiων: viva.gr
(Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 25.7.2019)
