Διάλεκτος Griko: Τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας / Χριστιάννα Αντωνοπούλου

Οι γλωσσικές νησίδες, παρ’ όλο το πέρασμα του χρόνου και τις εκάστοτε δυσκολίες, αυτή η μορφή της ελληνικής γλώσσας παραμένει ζωντανή. Η μία εντοπίζονται στη νότια άκρη της Καλαβρίας και ονομάζεται Bovesia. Η άλλη στην Απουλία στην περιοχή του Salento κοντά στην πόλη Lecce.

Για την προέλευση της κατωιταλικής διαλέκτου Griko επικρατούν δύο αντίπαλες θεωρίες. Η μεν πρώτη (Morosi και άλλοι Ιταλοί γλωσσολόγοι) υποστηρίζει πως η διάλεκτος προέρχεται από τη γλώσσα των Βυζαντινών εποίκων του 9ου αιώνα που εγκαταστάθηκαν στη νότια Ιταλία. Από την άλλη, η δεύτερη θεωρία (Gerhard Rohlfs και άλλοι Έλληνες γλωσσολόγοι, όπως ο Χατζιδάκις) προτείνει ότι οι ρίζες της διαλέκτου ανάγονται πολύ παλαιότερα και συγκεκριμένα στον αποικισμό της νότιας Ιταλίας κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. . Όπως, επίσης, ότι απλά ενισχύθηκε η εξέλιξή της  με την άφιξη κατά τη βυζαντινή εποχή αλλά και πιο μετά Ελλήνων μοναχών και άλλων εξόριστων. Η δεύτερη εξήγηση φαίνεται να είναι και η πιο πειστική, καθώς, δικαιολογεί και τους αρκετούς δωρισμούς που υπάρχουν ακόμα στη διάλεκτο.

Γενικότερα, όμως, υπάρχουν διαλεκτικές διαφοροποιήσεις από χωριό σε χωριό, καθώς, επίσης, και ανάμεσα στα ελληνικά που ομιλούνται στην περιοχή της Απουλίας και εκείνα στην περιοχή της Καλαβρίας. Τα δεύτερα έχουν δεχθεί περισσότερες ξένες επιδράσεις, αλλά, ταυτοχρόνως, καταφέρνουν και να διατηρούν αρκετούς αρχαϊσμούς σε σχέση με τα πρώτα. Αναμφίβολα, σε κάθε περίπτωση, η απόσταση των εκεί ελληνικών αποικιών από τη μητροπολιτική Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα η διάλεκτος Griko να διατηρήσει αρκετούς δωρισμούς και αρχαϊσμούς και. Επίσης, λόγω της επαφής της με την ιταλική γλώσσα, να υιοθετήσει αρκετά στοιχεία από αυτή.

Σε επίπεδο φωνολογίας, λοιπόν, παρατηρείται  η διατήρηση της προφοράς των αρχαίων διπλών συμφώνων, όπως για παράδειγμα κόσ-συφο, λύσ-σα, άd-dο (άλλος), gράμ-μα, άρ-ρουστο, καθώς και αναλογική ανάπτυξη διπλών συμφώνων σε άλλες θέσεις (πίν-νω, τόσ-σο, μύτ-τη), όπως επίσης και η σίγηση του τελικού -ς  και των ενδοφωνηεντικών συμφώνων β, γ, δ, σ, τ με διαφορετικά προϊόντα ανάλογα με το ιδίωμα (ας < ά(γι)ος, τζύο < ζυγός, σημάι < σημάδιον, έπ-πεα < έπεσα, αμμάι < ομμάτιον). Αξιοσημείωτη είναι και η διατήρηση του δωρικού-α- σε ορισμένες λέξεις σ’ αντίθεση με τη νέα ελληνική και τα περισσότερα ιδιώματα που έχουν υιοθετήσει το ιωνικό-αττικό -η- (λανό «ληνός»).

Σε επίπεδο μορφοσύνταξης, έχουμε διατήρηση του απαρεμφάτου κυρίως στον ενεργητικό και μεσοπαθητικό Αόριστο και εν μέρει στον Ενεστώτα. Επίσης, έχουμε και διατήρηση της μετοχής του Ενεργητικού Ενεστώτα και Αορίστου με άκλιτο κοινό τύπο για όλα τα γένη. Ακόμα, τα ουσιαστικά, τα επίθετα και οι αντωνυμίες δεν εμφανίζουν πτωτικό σύστημα. Αποτέλεσμα αυτού είναι η διάκριση μεταξύ των πτώσεων να γίνεται μονάχα μέσω του άρθρου.

Όσον αφορά το λεξιλόγιο, η διάλεκτος Griko διατηρεί, αρκετούς δωρισμούς και αρχαϊσμούς. Για παράδειγμα οι λέξεις κυσπάλα < δωρ. κυψάλα «κυψέλη» ή γέρ-ρω «σηκώνω» < εγείρω (> ν.ελλ. γέρνω). Επιπλέον, όπως είναι φυσικό λόγω της χρόνιας στενής γλωσσικής επαφής και αρκετά λατινικά και ιταλικά δάνεια έχουν εισέλθει στα grico, όπως κροτέddι «τετράγωνη πέτρα οικοδομής» < κοδρέλλι(ον) < υστλατ. *quadrellum < λατ. quadrum ή ανιμάλε «ζώο» < ιταλ. animale.

Το 1999 η ιταλική Βουλή αναγνώρισε τους ελληνόφωνους πληθυσμούς της Κάτω Ιταλίας, ως ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, πως οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας πολιτογραφούνται ως Ιταλοί υπήκοοι με ιταλική εθνική συνείδηση. Σήμερα, η διάλεκτος Griko, δυστυχώς, κινδυνεύει με εξαφάνιση, καθώς πλέον μειώνονται σημαντικά οι ομιλητές της. Οι συγκεκριμένοι, λόγω της μειωμένης οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή, μεταναστεύουν είτε προς τη Βόρεια Ιταλία, είτε προς τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου.

Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζονται, όλο και περισσότερο, τα περιβάλλοντα χρήσης της διαλέκτου. Χαρακτηριστικό είναι, μάλιστα, πως οι ομιλητές της ελληνικής διαλέκτου στην περιοχή της Καλαβρίας, τη χρησιμοποιούν, πλέον, είτε μόνο στο πλαίσιο της οικογένειας είτε για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους ξένους. Εν τούτοις, γίνονται σημαντικές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια έτσι ώστε να αυξηθεί το γόητρο της διαλέκτου. Οι προσπάθειες αφορούν την προβολή της είτε μέσω του τουρισμού και του πολιτισμού είτε ακόμα επιχειρώντας να διδαχθεί και στα σχολεία.

Πηγές: 

Κατωιταλική διάλεκτος. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org

Διάλεκτοι της Νεοελληνικής γλώσσας. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org

Μεγάλη Ελλάδα. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org

Τσάκωνα, Β. Οι Νεοελληνικές Διάλεκτοι. Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα της νέας ελληνικής. Ανακτήθηκε από www.greek-language.gr