Μια δράση στην οποία πρέπει να στραφεί μια φωτισμένη δημοτική ηγεσία είναι η παρέμβαση για την διαμόρφωση και μεγέθυνση του κοινωνικού κεφαλαίου του δήμου.
Το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να ορισθεί ως συσσώρευση συλλογικής γνώσης οργανωτικής κουλτούρας, αλληλεγγύης, κοινής εμπιστοσύνης και δημιουργικής θεσμικής λειτουργίας και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες. Τα κοινωνικά δίκτυα και ο εθελοντισμός είναι οι βασικοί συντελεστές για την συγκρότησή του. Το κοινωνικό κεφάλαιο συμπληρώνει και υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό κεφάλαιο που είναι απαραίτητο για τις επενδύσεις, δημιουργώντας εμπιστοσύνη στις συναλλαγές και μείωση του κόστους καθώς και πιστοληπτική ικανότητα. Αποτελεί δηλαδή έναν κοινωνικό πόρο του οποίου η ύπαρξη έχει πολύ μεγάλη σημασία.
Είναι η επένδυση στις κοινωνικές σχέσεις (δίκτυα, κοινότητες, ομάδες, σωματεία, συλλογικότητες, κοινωνία πολιτών), είναι δηλαδή έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, που επηρεάζει την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη.
Ο όρος κοινωνικό κεφάλαιο χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως έννοια αλληλένδετη με την κοινότητα, αλλά δεν πρέπει να περιορίζεται σε αυτήν, εφόσον περιλαμβάνει τόσο τα τυπικά, όσο και τα άτυπα δίκτυα και τις κοινές αξίες.
Με τον όρο κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη εννοούμε όχι μόνο την οικονομική μεγέθυνση δηλ. την επέκταση του προϊόντος και του εισοδήματος, αλλά και άλλες πηγές ανθρώπινης ευημερίας, όπως είναι η βελτίωση της υγείας και της εκπαίδευσης.
Υποστηρίζουμε ότι η ανάπτυξη δεν εξαρτάται μονάχα από κλασικούς παράγοντες, όπως το απόθεμα φυσικού και ανθρωπίνου κεφαλαίου, τη γνώση και την τεχνολογική πρόοδο, αλλά επηρεάζεται και από τις κοινωνικές δομές στις οποίες εδράζουν η κοινωνία και η οικονομία της.
Η κοινωνική συμμετοχή συμβάλλει στην ανάπτυξη, επειδή μέσω των κοινωνικών φορέων πιέζει τις τοπικές αρχές, που είναι αρμόδιες για το σχεδιασμό των αναπτυξιακών προγραμμάτων να ενεργήσουν υπέρ των βασικών αναγκών του πληθυσμού, να χρηματοδοτήσουν και επεκτείνουν προγράμματα προοδευτικής κοινωνικής μεταρρύθμισης αλλά και δημόσιων υποδομών.
(Την κατασκευή του Παρθενώνα προφανώς την ανέλαβαν ειδικοί και εξέχουσες προσωπικότητες με επικεφαλής τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη, αλλά την απόφαση για να κατασκευαστεί η Ακρόπολη την έλαβε η Εκκλησία του Δήμου, με εισήγηση βέβαια κάποιας εξέχουσας πολιτικής προσωπικότητας, όπως ήταν ο Περικλής. Αλλά θα ήταν αδιανόητο να υπάρξουν τέτοιες αποφάσεις χωρίς την αθηναϊκή δημοκρατία και την Εκκλησία του Δήμου).
Η ανάπτυξη λοιπόν δεν είναι ένα απλό τεχνικό οικονομικό πρόβλημα του οικονομικού κεφαλαίου, ούτε διασφαλίζεται με αύξηση των επενδύσεων και της παραγωγικότητας αλλά χρειάζεται την συμμετοχή του κοινωνικού κεφαλαίου.
Στον δήμο μας η πολιτική συμμετοχή του ήταν και είναι χαμηλή. Ακολούθησε την γενικότερη νόρμα, η οποία αποδίδεται σε ένα ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτικά συστήματα διακυβέρνησης, από την επικράτηση δικτύων πελατειακών σχέσεων και οικογενειοκρατίας, και από τη διάδοση ευνοιοκρατίας και διαφθοράς. Οι παράγοντες αυτοί αποδυνάμωσαν τις τυπικές και θεσμικές μορφές συνένωσης και συνεταιρισμού μεταξύ των πολιτών και περιόρισε την πρόσβασή τους στα κλιμάκια άσκησης πολιτικής.
Το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να ορισθεί ως συσσώρευση συλλογικής γνώσης οργανωτικής κουλτούρας, αλληλεγγύης, κοινής εμπιστοσύνης και δημιουργικής θεσμικής λειτουργίας και αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες. Τα κοινωνικά δίκτυα και ο εθελοντισμός είναι οι βασικοί συντελεστές για την συγκρότησή του. Το κοινωνικό κεφάλαιο συμπληρώνει και υποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό κεφάλαιο που είναι απαραίτητο για τις επενδύσεις, δημιουργώντας εμπιστοσύνη στις συναλλαγές και μείωση του κόστους καθώς και πιστοληπτική ικανότητα. Αποτελεί δηλαδή έναν κοινωνικό πόρο του οποίου η ύπαρξη έχει πολύ μεγάλη σημασία.
Είναι η επένδυση στις κοινωνικές σχέσεις (δίκτυα, κοινότητες, ομάδες, σωματεία, συλλογικότητες, κοινωνία πολιτών), είναι δηλαδή έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, που επηρεάζει την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη.
Ο όρος κοινωνικό κεφάλαιο χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως έννοια αλληλένδετη με την κοινότητα, αλλά δεν πρέπει να περιορίζεται σε αυτήν, εφόσον περιλαμβάνει τόσο τα τυπικά, όσο και τα άτυπα δίκτυα και τις κοινές αξίες.
Με τον όρο κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη εννοούμε όχι μόνο την οικονομική μεγέθυνση δηλ. την επέκταση του προϊόντος και του εισοδήματος, αλλά και άλλες πηγές ανθρώπινης ευημερίας, όπως είναι η βελτίωση της υγείας και της εκπαίδευσης.
Υποστηρίζουμε ότι η ανάπτυξη δεν εξαρτάται μονάχα από κλασικούς παράγοντες, όπως το απόθεμα φυσικού και ανθρωπίνου κεφαλαίου, τη γνώση και την τεχνολογική πρόοδο, αλλά επηρεάζεται και από τις κοινωνικές δομές στις οποίες εδράζουν η κοινωνία και η οικονομία της.
Η κοινωνική συμμετοχή συμβάλλει στην ανάπτυξη, επειδή μέσω των κοινωνικών φορέων πιέζει τις τοπικές αρχές, που είναι αρμόδιες για το σχεδιασμό των αναπτυξιακών προγραμμάτων να ενεργήσουν υπέρ των βασικών αναγκών του πληθυσμού, να χρηματοδοτήσουν και επεκτείνουν προγράμματα προοδευτικής κοινωνικής μεταρρύθμισης αλλά και δημόσιων υποδομών.
(Την κατασκευή του Παρθενώνα προφανώς την ανέλαβαν ειδικοί και εξέχουσες προσωπικότητες με επικεφαλής τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη, αλλά την απόφαση για να κατασκευαστεί η Ακρόπολη την έλαβε η Εκκλησία του Δήμου, με εισήγηση βέβαια κάποιας εξέχουσας πολιτικής προσωπικότητας, όπως ήταν ο Περικλής. Αλλά θα ήταν αδιανόητο να υπάρξουν τέτοιες αποφάσεις χωρίς την αθηναϊκή δημοκρατία και την Εκκλησία του Δήμου).
Η ανάπτυξη λοιπόν δεν είναι ένα απλό τεχνικό οικονομικό πρόβλημα του οικονομικού κεφαλαίου, ούτε διασφαλίζεται με αύξηση των επενδύσεων και της παραγωγικότητας αλλά χρειάζεται την συμμετοχή του κοινωνικού κεφαλαίου.
Στον δήμο μας η πολιτική συμμετοχή του ήταν και είναι χαμηλή. Ακολούθησε την γενικότερη νόρμα, η οποία αποδίδεται σε ένα ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτικά συστήματα διακυβέρνησης, από την επικράτηση δικτύων πελατειακών σχέσεων και οικογενειοκρατίας, και από τη διάδοση ευνοιοκρατίας και διαφθοράς. Οι παράγοντες αυτοί αποδυνάμωσαν τις τυπικές και θεσμικές μορφές συνένωσης και συνεταιρισμού μεταξύ των πολιτών και περιόρισε την πρόσβασή τους στα κλιμάκια άσκησης πολιτικής.
● Μελέτη περίπτωσης
Οι επιχειρήσεις επεξεργασίας και τυποποίησης βιολογικού ελαιόλαδου στη Λέσβο.
Στην Λέσβο τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί νέες επιχειρήσεις στους τομείς του τουρισμού και της επεξεργασίας και τυποποίησης τροφίμων κυρίως μέσα από την ενεργοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου των επιχειρηματιών καθώς και του πολιτισμικού κεφαλαίου των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών. Μετά από μία μεγάλη περίοδο παθητικής υποβάθμισης της αγροτικής οικονομίας και την προσαρμογή των περισσότερων αγροτών στα προσωρινά πλεονεκτήματα των αγροτικών επιδοτήσεων, εμφανίστηκαν στην Λέσβο μία σειρά από πρωτοβουλίες κυρίως νέων αγροτών επιχειρηματιών, που αποφάσισαν να συνδυάσουν με νέο τρόπο τους συντελεστές παραγωγής, προσθέτοντας ταυτόχρονα σε αυτούς νέες μορφές προώθησης και διακίνησης των προϊόντων τους.
Στη σύντομη αυτή παρουσίαση θα αναφερθούμε κυρίως στις νέες επιχειρήσεις επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου της Λέσβου, που έχουν αποσπάσει πολλαπλά βραβεία σε εθνικές και διεθνείς εκθέσεις για την ποιότητα των προϊόντων τους και την καινοτόμο οργάνωση και εμπορική τους δραστηριότητα.
Το κοινωνικό κεφάλαιο των επιχειρηματιών αποτελεί στις περισσότερες περιπτώσεις τον κύριο παράγοντα που οδήγησε στην εξασφάλιση του οικονομικού κεφαλαίου και των παραγωγικών συντελεστών των νέων επιχειρήσεων. Η νέοι επιχειρηματίες, διαθέτοντας την εμπιστοσύνη της οικογένειας τους, καθώς και των ευρύτερων συγγενικών και φιλικών δικτύων σε τοπικό επίπεδο, εξασφάλισαν αρχικά τις αναγκαίες καλλιέργειες που ήταν απαραίτητες για την εξασφάλιση της πρώτης ύλης για την παραγωγή των προϊόντων τους. Η μεγάλη παράδοση της ελαιοκομίας της Λέσβου και η ύπαρξη μεγάλων καλλιεργειών διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό την δημιουργία ή τον μετασχηματισμό αγροτικών επιχειρήσεων ενός κρίσιμου μεγέθους σε βιολογικές καλλιέργειες και παραγωγούς βιολογικού ελαιόλαδου. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό πραγματοποιήθηκε μέσα από την μεταβίβαση της αγροτικής περιουσίας των προηγούμενων γενεών σε νέους επιχειρηματίες καθώς και από την απόκτηση νέων κατάλληλων καλλιεργειών από συγγενείς και φίλους που είχαν πλέον εγκαταλείψει πλέον την ενεργό αγροτική δραστηριότητα.
Κοινωνικό Κεφάλαιο και Καινοτομία: Οι νέοι επιχειρηματίες προχώρησαν κυρίως αξιοποιώντας τα τοπικά κοινωνικά δίκτυα , αλλά και την κρατική υποστήριξη για την εξασφάλιση νέων επενδυτικών ευκαιριών μέσω των επενδυτικών και αναπτυξιακών νόμων. Στα πλαίσια αυτά εντόπισαν τις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που δίνει η βιολογική καλλιέργεια και τα βιολογικά προϊόντα υψηλής ποιότητας. Στις περισσότερες περιπτώσεις προχώρησαν σε καινοτόμες τεχνολογίες, που επέτρεψαν την παραγωγή εγγυημένων και ποιοτικών προϊόντων που είναι ικανά να αντέξουν στο διεθνή ανταγωνισμό.
Κοινωνικό Κεφάλαιο και νέες μορφές επικοινωνίας και διάθεσης των προϊόντων: Στις περισσότερες περιπτώσεις των νέων επιχειρηματιών, παράλληλα προς την παραδοσιακή προβολή και διάθεση των προϊόντων που γίνεται από «στόμα με στόμα», σημαντικό ρόλο παίζει η χρήση του διαδικτύου και της διάθεσης των προϊόντων από απόσταση. Σε αυτή τη μορφή διάθεσης προϊόντων σημαντικό ρόλο παίζει, το κοινωνικό κεφάλαιο των αγοραστών και τα Μίκρο δίκτυα ενημέρωσης τους. Προϋπόθεση αυτής της επιτυχίας είναι ή μακρόχρονη εμπιστοσύνη που μπορεί να δημιουργήσει ο παραγωγός και το πολιτισμικό κεφάλαιο που διαθέτει. Το μεγαλύτερο ποσοστό των διαφημίσεων και των ενεργειών προβολής των προϊόντων στηρίζεται σε αναφορές για την παραδοσιακή οργάνωση της παραγωγής και το κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο τους ως μία εγγύηση για την ποιότητα των προϊόντων που διαθέτουν στην εθνική και διεθνή αγορά.
Οι επιτυχίες των νέων βιολογικών προϊόντων της Λέσβου και των επιχειρηματιών της βιολογικής γεωργίας αποτελούν ένα σημαντικό παράδειγμα για την σημασία του κοινωνικού κεφαλαίου για την ανάπτυξη μίας νέας επιχειρηματικότητας στο κλάδο των τροφίμων και της αγροτικής οικονομίας γενικότερα.
Οι επιχειρήσεις επεξεργασίας και τυποποίησης βιολογικού ελαιόλαδου στη Λέσβο.
Στην Λέσβο τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί νέες επιχειρήσεις στους τομείς του τουρισμού και της επεξεργασίας και τυποποίησης τροφίμων κυρίως μέσα από την ενεργοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου των επιχειρηματιών καθώς και του πολιτισμικού κεφαλαίου των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών. Μετά από μία μεγάλη περίοδο παθητικής υποβάθμισης της αγροτικής οικονομίας και την προσαρμογή των περισσότερων αγροτών στα προσωρινά πλεονεκτήματα των αγροτικών επιδοτήσεων, εμφανίστηκαν στην Λέσβο μία σειρά από πρωτοβουλίες κυρίως νέων αγροτών επιχειρηματιών, που αποφάσισαν να συνδυάσουν με νέο τρόπο τους συντελεστές παραγωγής, προσθέτοντας ταυτόχρονα σε αυτούς νέες μορφές προώθησης και διακίνησης των προϊόντων τους.
Στη σύντομη αυτή παρουσίαση θα αναφερθούμε κυρίως στις νέες επιχειρήσεις επεξεργασίας και τυποποίησης ελαιολάδου της Λέσβου, που έχουν αποσπάσει πολλαπλά βραβεία σε εθνικές και διεθνείς εκθέσεις για την ποιότητα των προϊόντων τους και την καινοτόμο οργάνωση και εμπορική τους δραστηριότητα.
Το κοινωνικό κεφάλαιο των επιχειρηματιών αποτελεί στις περισσότερες περιπτώσεις τον κύριο παράγοντα που οδήγησε στην εξασφάλιση του οικονομικού κεφαλαίου και των παραγωγικών συντελεστών των νέων επιχειρήσεων. Η νέοι επιχειρηματίες, διαθέτοντας την εμπιστοσύνη της οικογένειας τους, καθώς και των ευρύτερων συγγενικών και φιλικών δικτύων σε τοπικό επίπεδο, εξασφάλισαν αρχικά τις αναγκαίες καλλιέργειες που ήταν απαραίτητες για την εξασφάλιση της πρώτης ύλης για την παραγωγή των προϊόντων τους. Η μεγάλη παράδοση της ελαιοκομίας της Λέσβου και η ύπαρξη μεγάλων καλλιεργειών διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό την δημιουργία ή τον μετασχηματισμό αγροτικών επιχειρήσεων ενός κρίσιμου μεγέθους σε βιολογικές καλλιέργειες και παραγωγούς βιολογικού ελαιόλαδου. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό πραγματοποιήθηκε μέσα από την μεταβίβαση της αγροτικής περιουσίας των προηγούμενων γενεών σε νέους επιχειρηματίες καθώς και από την απόκτηση νέων κατάλληλων καλλιεργειών από συγγενείς και φίλους που είχαν πλέον εγκαταλείψει πλέον την ενεργό αγροτική δραστηριότητα.
Κοινωνικό Κεφάλαιο και Καινοτομία: Οι νέοι επιχειρηματίες προχώρησαν κυρίως αξιοποιώντας τα τοπικά κοινωνικά δίκτυα , αλλά και την κρατική υποστήριξη για την εξασφάλιση νέων επενδυτικών ευκαιριών μέσω των επενδυτικών και αναπτυξιακών νόμων. Στα πλαίσια αυτά εντόπισαν τις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που δίνει η βιολογική καλλιέργεια και τα βιολογικά προϊόντα υψηλής ποιότητας. Στις περισσότερες περιπτώσεις προχώρησαν σε καινοτόμες τεχνολογίες, που επέτρεψαν την παραγωγή εγγυημένων και ποιοτικών προϊόντων που είναι ικανά να αντέξουν στο διεθνή ανταγωνισμό.
Κοινωνικό Κεφάλαιο και νέες μορφές επικοινωνίας και διάθεσης των προϊόντων: Στις περισσότερες περιπτώσεις των νέων επιχειρηματιών, παράλληλα προς την παραδοσιακή προβολή και διάθεση των προϊόντων που γίνεται από «στόμα με στόμα», σημαντικό ρόλο παίζει η χρήση του διαδικτύου και της διάθεσης των προϊόντων από απόσταση. Σε αυτή τη μορφή διάθεσης προϊόντων σημαντικό ρόλο παίζει, το κοινωνικό κεφάλαιο των αγοραστών και τα Μίκρο δίκτυα ενημέρωσης τους. Προϋπόθεση αυτής της επιτυχίας είναι ή μακρόχρονη εμπιστοσύνη που μπορεί να δημιουργήσει ο παραγωγός και το πολιτισμικό κεφάλαιο που διαθέτει. Το μεγαλύτερο ποσοστό των διαφημίσεων και των ενεργειών προβολής των προϊόντων στηρίζεται σε αναφορές για την παραδοσιακή οργάνωση της παραγωγής και το κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο τους ως μία εγγύηση για την ποιότητα των προϊόντων που διαθέτουν στην εθνική και διεθνή αγορά.
Οι επιτυχίες των νέων βιολογικών προϊόντων της Λέσβου και των επιχειρηματιών της βιολογικής γεωργίας αποτελούν ένα σημαντικό παράδειγμα για την σημασία του κοινωνικού κεφαλαίου για την ανάπτυξη μίας νέας επιχειρηματικότητας στο κλάδο των τροφίμων και της αγροτικής οικονομίας γενικότερα.
Αλέξανδρος Κανελλόπουλος
Οικονομολόγος - Σύμβουλος Επιχειρήσεων
Πρώην Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Ευρωστίνης και Πρόεδρος ΠΑΠΟΚΕΔΕ.
Οικονομολόγος - Σύμβουλος Επιχειρήσεων
Πρώην Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Ευρωστίνης και Πρόεδρος ΠΑΠΟΚΕΔΕ.
Συμμετέχει στον συνδυασμό ΕΝΕΡΓΟΙ ΔΗΜΟΤΕΣ με τον ΝΩΝΤΑ ΚΑΤΣΟΥΛΑ υποψήφιο δήμαρχο.
