Παρατηρείς προσεκτικά την περίφημη Τοιχογραφία της Μυκηναίας (Θρησκευτικό Κέντρο Μυκηναίων, 13ος αιώνας) στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το λεπτό, σχεδόν διαφανές, πουκάμισο σε χρώμα κίτρινο που χρυσίζει, το κοντό γιλέκο που σκεπάζει τα χέρια, τη λεπτή μαύρη λωρίδα γύρω από το στήθος που το τονίζει ενισχύοντας τον όγκο του - δείγμα γονιμότητας. Ενδυμα και αισθητική που διαχρονικά ενέπνευσαν κορυφαίους σχεδιαστές μόδας της σύγχρονης εποχής. Καθώς δεν σώζονται υφάσματα από την Υστερη Εποχή του Χαλκού, η πρόκληση του να ανασυνθέσεις το ένδυμα της Μυκηναίας ή άλλα αντίστοιχα ενδύματα αριστουργηματικών αρχαιοτήτων είναι μεγάλη. Και απαντήθηκε από την Αμερικανίδα Μπερνίς Τζόουνς, διδάκτορα του Ινστιτούτου Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, η οποία παρουσιάζει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τη μελέτη της, στο πλαίσιο της έκθεσης «Οι Αμέτρητες Οψεις του Ωραίου».

Η δράση αυτή, που εντάσσεται στο εξωστρεφές και ευφάνταστο πρόγραμμα πειραματικής αρχαιολογίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καλεί το κοινό να ανακαλύψει μέσα από τρεις «σταθμούς» στο κτίριο οκτώ ανασυνθέσεις αρχαίων ενδυμασιών. Εξι αφορούν  γυναίκες και συγκεκριμένα ιέρειες ή βασίλισσες, αφού πρόκειται για πολυτελή και εξιδανικευμένης αισθητικής ενδύματα. Ενα ένδυμα είναι ανδρικό, όπως αποτυπώθηκε στο σώμα κυνηγού στην τοιχογραφία της Τίρυνθας του 13ου αιώνα π.Χ. και το τελευταίο ανασυνθέτει τη φορεσιά μιας κούκλας, όπως αυτή αποτυπώνεται σε τοιχογραφία στις Μυκήνες. Εχει επίσης αναδημιουργηθεί η ενδυμασία της κόρης στο ελεφάντινο ειδώλιο από την Πρόσυμνα, το οποίο θα εκτεθεί στο άμεσο μέλλον, όπως εξηγεί στο «Βήμα» ο δρ Κώστας Νικολέντζος, προϊστάμενος του Τμήματος Συλλογών Προϊστορικών Αρχαιοτήτων. «Η Νεολιθική εποχή είναι μια εποχή επανάστασης: έχουμε τη γεωργία, τη μόνιμη εγκατάσταση των ανθρώπων και την κεραμική παραγωγή τα μοτίβα της οποίας πιστεύουμε βάσιμα ότι προέρχονται από την υφαντουργία» υπογραμμίζει.

Η κυρία Μπερνίς Τζόουνς, που αποφάσισε ήδη από την ηλικία των έξι ετών να γίνει αρχαιολόγος, μελέτησε ενδελεχώς επί χρόνια γλυπτά, τοιχογραφίες, κοσμήματα, για να αποτυπώσει τις πολυτελείς ενδυμασίες που απεικονίζονταν. «Τι κάνεις, λοιπόν, όταν έχεις μόνο την απεικόνιση, αλλά όχι τα υφάσματα...» μας λέει. «Εχεις το σχήμα του σώματος, ναι, αλλά όχι του υφάσματος. Αυτό που κάνεις είναι ότι μελετάς κάθε δυνατή μορφή υφάσματος στις αρχαιότητες. Μετά, μελετάς τα υφάσματα που έχουν σωθεί από την Αρχαία Αίγυπτο τα οποία σε βοηθούν να καταλάβεις πώς τα έφτιαχναν στην εποχή του Χαλκού και έτσι έχεις μια αίσθηση της τεχνολογίας που χρησιμοποιούσαν. Και φυσικά μελετάς κάθε δυνατή γραπτή αναφορά σε πηγές της εποχής». Ο κ. Νικολέντζος μας διευκρινίζει ότι από πινακίδες της Γραμμικής Β' έχουμε πολλά στοιχεία για την παραγωγή μαλλιού και λιναριού, που ήταν και τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούσαν στα υφάσματα. Τα υφαντικά βάρη που σώζονται και μπορεί να δει κανείς στις προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου μαρτυρούν ότι στο προϊστορικό Αιγαίο ύφαιναν με τον κάθετο αργαλειό ενώ ο ομηρικός εανός περιγράφει ένα είδος χιτώνα χωρίς μανίκια. Πάνω από τον εανό οι γυναίκες έβαζαν φούστες με πολύχρωμες λωρίδες που σχημάτιζαν κύματα, πτυχώσεις, την αίσθηση βολάν, φραμπαλάδες.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο χιτώνας που φορέθηκε εκτενώς από άνδρες και γυναίκες στην αρχαιότητα άρχισε να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στη Μυκηναϊκή Ελλάδα. Τον βλέπουμε στην απλή μορφή με την οριζόντια λαιμόκοψη τόσο στον άνδρα κυνηγό από τις τοιχογραφίες της Τίρυνθας όσο και στο μικρό κορίτσι-κούκλα στην τοιχογραφία των Μυκηνών.

Οι ενδυμασίες που ανασυνθέτει η κυρία Τζόουνς προέρχονται κυρίως από τις τοιχογραφίες της Σαντορίνης από την Ξεστή 3, από το θρησκευτικό κέντρο των Μυκηνών, από τοιχογραφίες από την Πύλο και τις Μυκήνες για την αναπαράσταση ανδρών και από την ελεφάντινη τριάδα, αυτό το κομψοτέχνημα της μυκηναϊκής μικροτεχνίας που αυτή τη στιγμή εκτίθεται στην έκθεση «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου στην αρχαία Τέχνη». «Πρέπει να σημειώσουμε βεβαίως ότι πρόκειται για μια εικονογραφία που δεν αποδίδει την καθημερινότητα της εποχής» διευκρινίζει η δρ Βασιλική Πλιάτσικα, αρχαιολόγος, επιμελήτρια Αρχαιοτήτων της Προϊστορικής Συλλογής.

Αρκεί να μελετήσει κανείς τις τοιχογραφίες, τα αγγεία, ακόμη και τη μικρή χρυσή επίστεψη περόνης από τις Μυκήνες που απεικονίζει μια θεά με στήθος σχεδόν γυμνό και μακριά φούστα με κύματα πτυχώσεων, για να καταλάβει ότι μιλάμε για γυναίκες ξεχωριστές, γυναίκες κύρους. «Στις τοιχογραφίες βλέπουμε αυτό που θεωρούσαν εκείνη την εποχή αισθητικά ιδεατό. Είναι χαρακτηριστικό ότι συναντάμε ακόμα και απεικονίσεις μορφών στα υφάσματα, κυρίως στην ύστερη εποχή του Χαλκού, από το 1600 π.Χ. και μετά. Είναι προφανές ότι τους ενδιέφερε ιδιαιτέρως το περίτεχνο ένδυμα» μας εξηγεί η κυρία Πλιάτσικα.

Οσο για τα χρώματα, εδώ το ζητούμενο ήταν να χρησιμοποιηθούν αυτά που εκφράζουν την πολυτέλεια, που αντλούν έμπνευση από τη φύση, το φως αλλά και από τη ρεαλιστική συνθήκη των δυνατοτήτων που υπήρχαν τότε για τη βαφή των ενδυμάτων. Η πολυτέλεια όμως ενισχυόταν και με άλλους τρόπους, όπως μας περιγράφει η κυρία Πλιάτσικα. «Εχουμε βρει επιράμματα, μικρά διακοσμητικά στοιχεία από χρυσό ή υαλόμαζα ράβονταν πάνω στα υφάσματα. Εφεραν μικρές τρυπούλες για να περνά η κλωστή και έμπαιναν κρυφά ή περιμετρικά στο ύφασμα ή και σε δέρμα. Τα έχουμε εντοπίσει κυρίως σε ταφικό περιβάλλον». Η κυρία Τζόουνς στις διαλέξεις που δίνει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (οι επόμενες είναι στις 3, 5 και 8 Ιουλίου) περιγράφει αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η ύφανση, τα σχήματα, τα υλικά και μπροστά στο κοινό προσπαθεί να ανασυνθέσει τα ενδύματα και να αναπαραστήσει τη διαδικασία όσο το δυνατόν πιστότερα. Κάθε τόσο μάλιστα ρωτά το κοινό αν υπάρχουν γυναίκες που υφαίνουν ανάμεσά μας.