Για όσους συγκινούνται από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, όσοι θεωρούν ότι το έργο του είναι ότι το πιο σημαντικό έχει γραφτεί στην γλώσσα μας το δοκίμιο του Λάκη Προγκίδη μας παρέχει έναν δρόμο, έναν τρόπο για να κατανοήσουμε όχι μόνο την αισθητική αξία του αλλά και τις σημασίες που έχει σήμερα. Δεν είναι το πρώτο δοκίμιο του Λάκη Προγκίδη που έχει ως θέμα τον αγαπημένο Σκιαθίτη. Έχουν προηγηθεί άλλα που όμως έχουν μια ευρύτερη σκόπευση αφού αναφέρονται σε συγγραφείς όπως ο Βοκκάκιος και ο Ραμπελαί.Ο Προγκίδης είχε μια σκληρή και οδυνηρή εμπειρία αφού ως νέος συνελήφθη από την δικτατορία ως μέλος του Ρήγα Φεραίου. Όμως οι εμπειρίες του Α.Παπαδιαμάντη τον συνοδεύουν από μικρό. Ως πρόσκοπος του Βόλου, ένα καλοκαίρι στην Σκιάθο, μέσα σε ένα υποβλητικό περιβάλλον ακούει και διαβάζει την "βασιλική δρύ". Στην συνέχεια στα δεσμωτήρια της δικτατορίας θα ζητήσει να διαβάσει Α.Παπαδιαμάντη, ένας συγκρατούμενος. Έτσι θα τον ξαναθυμηθεί.Θα διαβάσει το "Καμίνι", την "Σταχομαζώχτρα", το "Μυρολόγι της φώκιας" και όλο το υπόλοιπο έργο. Το διάστημα εκείνο θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για πολλούς λόγους: "βρέθηκα πρόσωπο με πρόσωπο μ' έναν κόσμο ο οποίος ενώ διατεινόταν ότι ήταν ο γνήσιος προστάτης της ελληνοχριστιανοσύνης, στην ουσία δεν ήταν παρά ο νεκροθάφτης της" (σελ.62). Εκεί θα διαπιστώσει τον αμφίσημο χαρακτήρα της παράδοσής μας: " την κοίταζα από τη μεριά της χούντας: πτώμα. Την κοίταζα από τη μεριά του κύρ Αλέξανδρου: άνθιζε, ευδοκιμούσε"(σελ.129). Αλλά και για να επιστρέψει στον θεωρητικό της λογοτεχνίας συμπεραίνει: "ισχυρίζομαι λοιπόν ότι το μυθιστόρημα το "έφερε" στην Ελλάδα ο Παπαδιαμάντη'"(σελ.134). Και θα συμπληρώσει παρακάτω: "όταν αισθανθείς με τόση ενάργεια όση ο Λορεντζάτος το αδιέξοδο στο οποίο οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του 20ου αιώνα, τότε ο Παπαδιαμάντης μετουσιώνεται σε υπέρλαμπρο φάρο, φιλόξενο λιμάνι, ακλόνητη ελπίδα" (σελ.138). Ανάμεσα στην παράδοση και την πρόοδο ο Παπαδιαμάντης μας δίνει την λύση: " η παράδοση δεν είναι κρησφύγετο. Είναι το βασίλειο της ελευθερίας μπροστά στη σκλαβιά της εξέλιξης στην οποίαυποκύπτουμε πια εθελούσια έως και μετά χαράς"( σελ.155). Ο .ΛΠρογκίδης με έναν τρόπο που θυμίζει κάποιες σκέψεις του Χάιντεγκερ γράφει: "ο σημερινός άνθρωπος κινδυνεύει από οντολογική αμνησία. Εν μέσω μιας αδιανόητης μέχρι την ψηφιακή εποχή μας πληθώρας γνώσεων και πληροφοριών σχετικά με το παρελθόν, ο άνθρωπος τείνει να χάσει τη μνήμη του εαυτού του. Δεν θυμάται πια ότι υπήρξε δημιουργός αξιών. Η πρόοδος είναι ο νεκροθάφτης της δημιουργίας. Γιατί δημιουργία 'ισον συν-δημιουργία"(σελ.184). Το επόμενο βήμα να συνδεθεί ο ίδιος με αυτή την παράδοση: " ο καθένας μας πάνω σε τούτη τη γη είναι γέννημα και θρέμμα ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Εγώ είμαι του ελληνικού. Είμαι ένα απειροέλαχιστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας . Ή του ελληνικού έθνους. Ή του ελληνικού λαού. Ή της ελληνικής οικουμένης. Ή της ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης. Οι λέξεις δεν έχουν εδώ και τόση σημασία. Μπορώ να χρησιμοποιώ όποια θέλω ελεύθερα, προκειμένου να δηλώσω τη συλλογική ύπαρξη η οποία με υπερκαθορίζει. Κι ας βυσσοδομούν εκατέρωθεν εθνομηδενιστές και εθνοκάπηλοι. Κι ας εξανίστανται με την αφέλεια μου οι μεταμοντέρνοι πανεπιστημιακοί κομισάριοι, οι οποίοι βάφτισαν, τάχα μου δήθεν επί το επιστημονικότερον, την ανθρώπινη ιστορία "αφήγηση". Λες και η ιστορία βγαίνει από το κεφάλι μας και όχι το κεφάλι μας από την ιστορία"(σελ. 195). Ο Λ.Προγκιδης θα ασχοληθεί με την συνέχεια του ελληνισμού και θα καταλήξει: "κατά κάποιον τρόπο είμαστε και παραμένουμε πάντα ο λαός που έκανε τον Όμηρο σχολείο του"(σελ.252). Μάλιστα θα ισχυριστεί ότι ο ελληνισμός και ο χριστιανισμός πετυχαίνουν μια καλή αλλοίωση ακριβώς γιατί η σχέση ανάμεσα τους είναι αδελφική (σελ.263). Ίσως το κορυφαίο επίτευγμα του Παπαδιαμάντη είναι πως στο έργο του "ενσαρκώνεται κατά τον πληρέστερο και πλέον θαυμαστό τρόπο ο ανθρωπολογικός πολιτισμικός τύπος γύρω από τον οποίο αρθρώθηκε και καρποφόρησε ο ελληνικός πολιτισμός, τόσο ο αρχαίος όσο και ελληνοχριστιανικός"(σελ.321). Βεβαίως το μεγάλο στοίχημα που έχουμε να κερδίσουμε είναι η αναγνώριση της παγκοσμιότητας του Παπαδιαμάντη: "αν δεν έχουμε πειστεί βαθιά μέσα μας ότι ο Παπαδιαμάντης είναι μεγάλος για τον κάθε άνθρωπο του έρμου πλανήτη μας, τότε θα πάψει κάποτε να είναι μεγάλος και για τον τόπο μας"(σελ.331). Πρόκειται για εγχείρημα φιλόδοξο αλλά έχει όλες τις προϋποθέσεις για να επιτευχθεί.
ΑΝΑΡΤΉΘΗΚΕ ΑΠΌ KOUTROULIS_SPYROS
ΤΕΤΆΡΤΗ, 25 ΑΠΡΙΛΊΟΥ 2018